گونه‌شناسی روایات تأویلی مرتبط با امیرمؤمنان(ع) در سورۀ انعام

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استاد یارگروه معارف اسلامی دانشکده حقوق و الهیات دانشگاه شهید باهنر کرمان

چکیده

یکی از آموزه‌های اهل‌ بیت(ع) در بیان معارف قرآن کریم، گشودن دریچه‌ای نو و هماهنگ با زمان به نام تأویل است. آیات قرآن افزون بر آنچه از ظاهر آن‌ها استفاده می‌شود، دارای تأویل‌اند و بهترین راه دست‌یافتن به تأویل ‌قرآن از طریق اهل‌ بیت(ع) است، زیرا طبق حدیث ثقلین، اهل ‌بیت(ع) به‌عنوان همتای قرآن به‌شمار می‌روند. در بسیاری از روایات اهل ‌بیت(ع) به تأویل آیات قرآن پرداخته ‌شده، اما در تفاسیر روایی، روایات تأویلی از روایات تفسیری تفکیک نشده است؛ بنابراین جداسازی روایات تأویلی از روایات تفسیری و تعیین نوع تأویل آن‌ها اهمیت و ضرورت می‌یابد. این پژوهش در پی یافتن پاسخ این سؤال است که در روایات تأویلی سورۀ انعام چه نوع تأویلاتی دربارۀ امیر مؤمنان(ع) شده است؟ در این زمینه، بر اساس معنای اصطلاحی تأویل قرآن در آیات و روایات، روایات تأویلی مرتبط با امام ‌علی(ع) از بین روایات تفسیری سورۀ انعام استخراج و به روش توصیفی‌تحلیلی مشخص شد که چهار نوع تأویل در این‌روایات دربارۀ آن حضرت وجود دارد که عبارت‌ است از: معنای باطنی آیه، مصداق باطنی آیه، مصداق اطلاق یا عموم آیه و تحقق مفاد آیه.

کلیدواژه‌ها


قرآن‌کریم. (1373). ترجمه ناصر مکارم شیرازی. قم: دفتر مطالعات تاریخ و معارف اسلامى‏.
آگاه، حمید.(1375).  «تأویل قرآن در منظر اهل‌بیتb». مجله پژوهش‌های قرآنی. شماره ۵ و ۶. صص:196-211.
ابن‌اثیر، مبارک‌بن‌محمد. (1367).  النهایۀ فی غریب‌الحدیث والاثر. قم: مؤسسه مطبوعاتی اسماعیلیان.
ابن بابویه، محمدبن‌على‏. (1395ق). کمال‌الدین و تمام‌النعمة. تهران: اسلامیه.
ــــــــــــــــــ‏.. (1403ق). معانی‌الاخبار. قم: انتشارات اسلامی.
ابن‌شهرآشوب، محمدبن‌على.(1379ق). ‏ مناقب آل ابی‌طالبg. قم: انتشارات علامه.
ابن‌فارس، احمد.(1410ق). معجم مقاییس‌اللغه. قم: مکتب الاعلام الاسلامی.
ابن‌مشهدى، محمدبن‌جعفر.(1419ق). المزارالکبیر. قم: دفتر انتشارات اسلامى.
ابن‌منظور، محمد. (1408ق). لسان العرب. بیروت: دار احیاء التراث العربی.
ازهری، محمدبن‌احمد.(بی‌تا). معجم تهذیب‌اللغه. بیروت: دارالکتاب العربی.
استرآبادى، على‏. (1409ق). تأویل الآیات‌الظاهرة فی فضائل العترة‌الطاهرة. قم: مؤسسة النشر‌الإسلامی.
اسعدی، محمد؛طیب‌حسینی، سیدمحمود. (1390).  پژوهشی در محکم و متشابه. قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
بابایی، علی اکبر. (1372).  «تأویل قرآن». مجله معرفت. شماره ۶.صص:44-50.
جوهری، اسماعیل‌بن‌حماد. (1428ق). الصحاح اللغه. بیروت: دارالمعرفه.
ذوفقاری، شهاب‌الدین. (1393). «بررسی مفهوم قرآنی تأویل و مقایسه آن با دیدگاه‌های برخی قرآن‌پژوهان معاصر». مجله حسنا. شماره ۲۱. صص:35-62.
راغب اصفهانی، حسین‌بن‌محمد. (1404ق). المفردات. قم: نشر کتاب.
شاکر، محمدکاظم. (1376).  روش‌های تأویل قرآن. قم: دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم.
ــــــــــــــ  (1382).  مبانی و روش‌های تفسیر. قم: مرکز جهانی علوم اسلامی.
ــــــــــــــ  (1388).  «تأویل». دایرة المعارف قرآن کریم. ج7. قم: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی.صص:90-111.
صفار، محمدبن‌حسن‏. (1404ق). بصائرالدرجات. ‏قم: مکتبة آیة‌الله المرعشی‌النجفی.
طباطبایی، محمدحسین. (1390ق). المیزان فی تفسیرالقرآن. بیروت: مؤسسة الأعلمی للمطبوعات‏.
طبرسى، احمدبن‌على‏. (1403ق). الإحتجاج على أهل‌اللجاج. مشهد: نشر مرتضى.
طبرسى، فضل‌بن‌حسن. (1372). مجمع‌البیان فی تفسیرالقرآن‏ُ. تهران: ناصر خسرو.
علوی‌نژاد، سیدحیدر. (1388). «معناشناسی تأویل قرآن در منظر اهل‌بیتb». مجله حسنا. شماره۲.صص:30-47.
عیاشى، محمدبن‌مسعود.(1380ق). تفسیرالعیّاشی‏. تهران‏: مکتبة العلمیة‌الاسلامیة.
فراهیدی، خلیل‌بن‌احمد.(1414ق). ترتیب کتاب‌العین. تهران: اسوه.
فرجاد، محمد. (1383). «معناشناسی تأویل در روایات». مجله پژوهش‌های قرآنی. شماره ۳۷ و ۳۸. صص: 302-313.
فیروزآبادی، مجدالدین. (بی‌تا). بصائر ذوی‌التمییز فی لطائف الکتاب‌العزیز. بیروت: المکتبه العلمیه.
فیض‌کاشانى، محمدمحسن‌. (1406ق). الوافی. اصفهان‏: کتابخانه امام امیرالمؤمنین‌علىg.
قهاری کرمانی، محمدهادی. (1398). «ماهیت تأویل قرآن در آیات و روایات و بررسی دیدگاه‌های مشهور بر اساس آن». پژوهشنامه تأویلات قرآنی. دوره 2. شماره ۳. پاییز و زمستان. صص:68- 96.
ــــــــــــــــــــــــــــــ (1399). «انواع روایات تأویلی سورۀ آل‌عمران دربارۀ حضرت علیg». پژوهش‌نامه نقد آراء تفسیری. دوره1. شماره ۲. زمستان ۱۳۹۹. صص:31-60.
.ــــــــــــــــــــــــــــــ. (1400). «انواع روایات تأویلی سوره نساء درباره امام علیg». فصلنامه قرآنی کوثر. دوره ۳. شماره 68. بهار ۱۴۰۰.صص:27-48.
.ــــــــــــــــــــــــــــــ. (1400). «انواع روایات تأویلی سوره هود درباره امام علیg». مطالعات علوم قرآن. دوره ۳. شماره ۷. بهار ۱۴۰۰.صص:169-194.
ــــــــــــــــــــــــــــــ. (1400). «گونه‌شناسی روایات تأویلی سوره توبه درباره امام امیرالمؤمنینg». فصلنامه سفینه. دوره ۱۹. شماره ۷۳. زمستان ۱۴۰۰.صص:126- 149.
قمى، على‌بن‌ابراهیم‏.(1363).  تفسیرالقمی‏. قم: دارالکتاب.
کوفى، فرات‌بن‌ابراهیم‏. (1410ق). تفسیر فرات‌الکوفی. تهران: مؤسسةالطبع وزارةالثقافة والإرشادالإسلامی.
کلینى، محمدبن‌یعقوب‏. (1429ق). الکافی. قم: دارالحدیث.
مکارم شیرازى، ناصر و همکاران. (1371).  تفسیرنمونه‏. تهران: دارالکتب‌الإسلامیة.
نصیری، علی. (1377).  «تأویل از نگاه تحقیق». مجله بینات. شماره ۱۷. صص: 52-66.