واکاوی روابط بینامتنی قرآن کریم در خطبۀ عیادت حضرت زهرا(س)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

پژوهشگر پسادکترای رشتۀ علوم قرآن و حدیث، دانشگاه الزهراء(س).تهران .ایران

چکیده

«بینامتنیت» نظریه­ای است که بر ضرورت وجود رابطه بین متون تأکید دارد و روابط بین متون و چگونگی ارتباط و تعامل آن­ها را بررسی می­کند. روابط بینامتنی ابزار مفیدی برای مخاطب در خوانش متن محسوب می­شود. بر اساس این نظریه، اتصال خطبۀ­ عیادت حضرت زهرا(س)، به‌عنوان قرآن ناطق و قرآن صامت در دو سطح روساخت و زیرساخت قابل پژوهش است. به نظر می­رسد تعامل آگاهانه حضرت زهرا(س) با قرآن زمینۀ سازش و هماهنگی میان متن پنهان و متن حاضر را فراهم کرده است. از این‌رو، در موارد زیادی درک عمیق خطبۀ­ عیادت حضرت تنها در پرتو شناخت رابطه کیفی آن با قرآن امکان­پذیر نیست. این پژوهش به روابط بینامتنی خطبۀ عیادت آن حضرت با قرآن کریم می­پردازد تا افق معنایی جدیدی از این خطبه­ ارائه دهد. روش این پژوهش، توصیفی‌تحلیلی و نتایج حاکی است که پربسامدترین روابط بینامتنی خطبۀ عیادت با قرآن، از نوع نفی متوازی و به‌شکل ساختاری است که در آن، حضرت توانسته نوعی سازش استوار میان کلام و متن غایب ایجاد و تعاملی آگاهانه با آن خلق کند.

کلیدواژه‌ها


- قرآن کریم.
- آلوسی، محمود. (1415ق). روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم. تحقیق: علی عبدالباری عطیه. بیروت: دار الکتب العلمیه.
- ابن ابی الحدید. (1407ق). شرح نهج البلاغه. تحقیق: محمد ابوالفضل ابراهیم. بیروت: دار الجیل.
- ابن بابویه، محمد بن علی. (1378ق). عیون أخبار الرضا g . تحقیق: مهدی لاجوردى. تهران: نشر جهان‏.
- ------------------. (1403ق). معانی الأخبار. تحقیق: علی اکبر غفاری. قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
- ابن عاشور، محمدبن طاهر. (بی‌تا). التحریر و التنویر. بی‌جا: بی‌نا.
- ابن طیفور، احمد. (1378ق). بلاغات النساء. قم: انتشارات مکتبة الحیدریة.
- اربلى، على بن عیسى. ‏(1381ق). کشف الغمة فی معرفة الأئمة. تحقیق: هاشم رسولى محلاتى. تبریز: بنى هاشمى.
- ایرناریما، مکاریک. (1384). دانشنامه نظریههای ادبی معاصر. ترجمه: مهران مهاجر و محمّد نبوی. تهران: نشر آگه.
- بیضاوی، عبدالله بن عمر. (1418ق). أنوار التنزیل و أسرار التأویل. تحقیق: محمد عبدالرحمن المرعشلی. بیروت: دار احیاء التراث العربی.
- جعفری، محمد تقی. (1361). انسان در افق قرآن. تهران: بنیاد بعثت.
- جوادی آملی، عبدالله. (1393). تفسیر تسنیم. قم: اسراء.
- ---------------. (1389). تفسیر انسان به انسان. قم: اسراء.
- جوهری بصری، احمد بن عبدالعزیز. (بی‌تا). السقیفه و فدک. تحقیق: محمد هادی امینی. تهران: مکتبة نینوی الحدیثة.
- زعبی، أحمد. (2000م). النص الغایب نظریاً و تطبیقیاً: دارسه فی جدلیه العلاقه بین النص الحاضر و النص الغایب. عمان: مؤسسه عمون للنشر و التوزیع.
- زمخشری، محمود بن عمر. (1407ق). کشاف عن حقائق غوامض التنزیل. بیروت: دارالکتاب العربی.
- راغب اصفهانی، حسین بن محمد. (1412ق). مفردات ألفاظ القرآن. بیروت: دار القلم.
- روشنفکر، کبری؛ اکبری‌زاده، فاطمه. (1391). «تحلیل گفتمان انتقادی در قصیده بائیه حضرت فاطمه زهرا  ». مطالعات تاریخ اسلام. سال4. شماره13. صص:111-144.
- ساسانی، فرهاد. (1384). «تأثیر روابط بینامتنی در خوانش متن». فصلنامه زبان و زبانشناسی. سال اول. شماره 2. صص: 1-17.
- سامرائی، فاضل صالح. (بی‌تا). التعبیر القرآنی. بی‌جا: بی‌نا.
- ----------------. (1420ق). معانی النحو. عمان: دار الفکر.
- سیوطی، جلال‌الدین. (1421ق). الإتقان فی علوم القرآن. بیروت: دار الکتاب العربی.
- شبّر، عبدالله. (1412ق). تفسیر القرآن الکریم. بیروت: دار البلاغه للطباعه و النشر.
- طباطبایی، محمدحسین. (1417ق). المیزان فی تفسیر القرآن. قم: جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
- طبرسی، فضل بن حسن. (1372). مجمع البیان فی تفسیر القرآن. تهران: ناصر خسرو.
- طبری آملی صغیر، محمدبن جریر بن رستم. (1413ق). دلائل الإمامة. قم: نشر بعثت.
- طعمه حلبی، أحمد. (2007م). التناص بین النظریه و التطبیق: شعر البیاتی نموذجاً. دمشق: الهیئه العامه السوریه للکتاب.
- طوسی، محمدبن حسن. (بی‌تا). التبیان فی تفسیر القرآن. بیروت: دار احیاء التراث العربی.
- -----------------. (1414ق). الأمالی. تحقیق: مؤسسة البعثه، قم: دار الثقافه.
- طوسی، نصیرالدین محمد. (1351). کشف المراد شرح تجرید الإعتقاد. شرح: جمال الدین حلّی. شرح فارسی: ابوالحسن شهرانی. تهران: کتابفروشی الإسلامیة.
- فراهیدی، خلیل بن احمد. (1409ق). کتاب العین. قم: هجرت.
- فضل الله، محمدحسین. (1419ق). تفسیر من وحی القرآن. بیروت: نشر دارالملاک.
- فیض کاشانی، ملامحسن. (1415ق). تفسیر الصافی. تحقیق: حسین اعلمی، تهران: انتشارات الصدر.
- قزوینی، محمد کاظم. (1386). فاطمه زهرا  از ولادت تا شهادت. ترجمه: حسین فریدونی. تهران: نشر آفاق.
- کریسطیفا، جولیا. (1991م). علم النص. ترجمه فرید الزاهی. دار توبیقال، الدار البیضاء.
- کلینی، محمد بن یعقوب. (1407ق). الکافی. تحقیق: علی اکبر غفاری و محمد آخوندی. تهران: دار الکتب الإسلامیه.
- کواز، محمد کریم. (1378ق). سبکشناسی اعجاز بلاغی قرآن. ترجمه حسین سیّدی. تهران: نشر سخن.
- گراهام، آلن. (1385ش). بینامتنیت. ترجمه: پیام یزدانجو. چاپ اول. تهران: نشر مرکز.
- مدرسی، محمد تقی. (1419ق). من هدی القرآن. تهران: دارالمحبی الحسین.
- مصطفوی، حسن. (1430ق). التحقیق فی کلمات القرآن الکریم. بیروت: دار الکتب العلمیه.
- معتمد لنگرودی، فرشته. (1394). روابط بینامتنی خطبههای حضرت زهرا  با قرآن کریم. پایان‌نامه کارشناسی ارشد. تهران: دانشگاه الزهراء  .
- مکارم شیرازی، ناصر و همکاران. (1374). تفسیر نمونه. تهران: دار الکتب الإسلامیة.
- منتظری، حسینعلی. (1374). خطبه حضرت زهراء (ع) . قم: نشر منتظری.
- Snyman, G (1996). «Who is Speaking? Intertextuality and textual influence», Neotestamentica, Vol. 30, No. 2, PP. 427-429.