بررسی ابعاد فردی و اجتماعی الگوی اقتصادی اسلامی در سیرۀ امام کاظم(ع)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دکترای الهیات دانشگاه یاسوج و طلبه سطح 3 کلام و حکمت حوزۀ علمیۀ مشهد

2 استاد سطوح عالی حوزۀ علمیه مشهد

چکیده

دوران 35 سالۀ امامت امام کاظم(ع)یکی از زمینه‌های بسیار مهم در باب شناخت الگوی اقتصادی اسلامی محسوب می‌شود؛ چراکه طولانی بودن مدت امامت در مقایسه با دیگر ائمه از سویی و شرایط اجتماعی پدید آمده از سوی دیگر موجب شد فعالیت‌های اقتصادی امام کاظم‌(ع)ظهور و بروز خاصی بیابد. این تحقیق مبتنی بر روش کتابخانه‌ای و تحلیل اطلاعات در پی آن است که با بررسی ابعاد فردی و اجتماعی فعالیت‌های اقتصادی امام کاظم(ع) با الگوگیری از آن راه‌حلی در باب تحقق اقتصاد اسلامی ارائه کند. از جمله نتایج این تحقیق عبارت است از: 1. ابعاد فردی اقتصادی در زندگی امام کاظم(ع) را حداقل در سه زمینه می‌توان مشاهده کرد: زهد، قناعت و ترک نیازهای باطل؛ کار و تلاش و ایثار و از خودگذشتگی. 2. ابعاد اجتماعی اقتصادی در سیرة امام کاظم(ع) نیز به‌طور کلی، در سه حوزه یافت می‌شود: مدیریت کلان مسائل اقتصادی؛ جذب سرمایه‌های بعید الوصول و کیفیت صرف سرمایه‌ها برای فقرزدایی از جامعه.3. از جمله الگوهای اجتماعی اقتصادی از سیرة امام کاظم(ع) آن است که در صورت کمبود منابع مالی به جای آنکه به تعداد بیشتری از فقرا احسان شود، تعداد کمتری مورد احسان قرار گیرند؛ اما در مقابل، به‌قدری به آن‌ها رسیدگی شود که بتوانند زندگی مستقلی را تشکیل دهند.

کلیدواژه‌ها


قرآن کریم.
ابن‌ بابویه، محمد بن على. (1398ق). التوحید. قم: جامعه مدرسین‏ حوزه علمیه قم.
______________. (1385). علل الشرائع. قم: کتاب فروشى داورى.‏
______________. (1415ق). المقنع. قم: مؤسسه امام مهدى. ‏
______________. (1413ق). من لا یحضره الفقیه. قم: دفتر انتشارات اسلامى‏.
ابن حیون، نعمان بن محمد. (1385ق). دعائم الإسلام. قم: مؤسسه آل البیتb.
ابن شهر آشوب مازندرانى، محمد بن على. (1379ق). مناقب آل أبی طالب. قم: انتشارات علامه.
ابن طاووس، على بن موسى. ( 1409ق). إقبال الأعمال. تهران: دار الکتب الإسلامیه.
ابن فهد حلى، احمد بن محمد. (1407ق). عدة الداعی و نجاح الساعی. قم: دار الکتب الإسلامی.
اربلى، على بن عیسى. (1381ق). کشف الغمة فی معرفه الائمة. تبریز: انتشارات بنى هاشمى.
انصارى‌، مرتضى. (1415ق‌). المکاسب المحرمة و البیع و الخیارات. قم: کنگره جهانى بزرگداشت شیخ اعظم انصارى‌.
بابازاده خراسانی، بهزاد؛ فرزین‌وش، اسدالله؛ سبحانی، حسن؛ فاطمی اردستانی، سید فرشاد. (1398). «نقش سازوکارهای اعمال قرارداد در تمایز میان نظام تأمین مالی اسلامی و متعارف». فصلنامه اقتصاد اسلامی. دوره 19. شماره 76. صص: 89-118.
بحرانى، سید هاشم. (1411ق). حلیة الأبرار فی أحوال محمّد و آله الأطهار. ‏قم: مؤسسه المعارف الإسلامیه.
___________. (1413ق). مدینة معاجز الأئمة الإثنی عشر. قم: مؤسسه المعارف الإسلامیة.
بحرانى اصفهانى، عبدالله بن نورالله. (1413ق). ‏عوالم العلوم و المعارف والأحوال. قم: مؤسسه الإمام المهدى.
بروجردى، حسین. (1386). جامع أحادیث الشیعه. تهران: انتشارات فرهنگ سبز.
بهشتی، مهدی؛ علیزاده، امیر خادم.(1399). «امکان‌سنجی استفاده از روش آزمایشگاهی در اقتصاد اسلامی (با تأکید بر مبانی معرفت‌شناختی استاد مطهری)». فصلنامه اقتصاد اسلامی. دوره20. شماره77. صص: 273-300.
پاک‌نیا، عبد الکریم. (1383). «امام کاظمg اسوه صلابت و ظلم ستیزی». مجله مبلغان. شماره 57، صص:40-51.
پورفرد، مسعود. (1392). «راهبرد امام کاظمg در برابر هژمونی حاکمان عباسی». مجله تاریخ اسلام. شماره 53. صص: 47-82.
تفضلی، فریدون. (1372). تاریخ عقاید اقتصادی. تهران: نشر نی.
جداری عالی، محمد. (1398). «معیار اخلاقی تولید در نظام اقتصادی اسلام». فصلنامه اقتصاد اسلامی. دوره 19. شماره 74. صص: 65-87.
جزائرى، نعمت الله بن عبد الله. (1427ق). ریاض الأبرار فی مناقب الأئمة الأطهار. بیروت: مؤسسه التاریخ العربی‏.
چلونگر، محمدعلی؛ نجاتی، محمد سعید. (1394). «بررسی رویکردهای سیاسی و معنوی امامت شیعه در زندگی امام کاظمg». مجله تاریخ اسلام. شماره 61. صص: 7-30.
حسن‌شاهی، مرتضی. (1398). «برآورد میزان تأثیر خمس و زکات بر منحنی ‌لورنز و ضریب جینی». فصلنامه اقتصاد اسلامی. دوره 19. شماره 75. صص: 79-107.
حسینی، سید جواد. (1399). «بخشش‌ها و انفاق‌های مالی امام کاظمg». مجله مبلغان. شماره 261. صص:50-61.
حسینی، سید حمید؛ رستنده، مسعود؛ یعقوبی، ابوالقاسم. (1399). «اخلاق اقتصادی از منظر قرآن کریم با تکیه بر راهبرد‌های روان‌شناختی». فصلنامه اقتصاد اسلامی. دوره 20. شماره 77. صص: 5-34.
حسینی تهرانی، سید محمد حسین. (1428ق). ولایت فقیه در حکومت اسلام. مشهد: انتشارات علامه طباطبایی.
حر عاملى، محمد بن حسن. (1418ق). الفصول المهمة فی أصول الأئمة. قم: مؤسسه معارف اسلامى امام رضاg.
_______________. (1409ق). وسائل الشیعة. قم: مؤسسه آل البیتb.
_______________. (1414ق). هدایة الأمة إلى أحکام الأئمة. مشهد: آستانة الرضویة المقدسه.
حلى، على بن یوسف. (1408ق). العدد القویة لدفع المخاوف الیومیة. قم: کتابخانه آیة الله مرعشى نجفى.
الحویزى، عبد على بن جمعة. (1415ق). تفسیر نور الثقلین. قم: انتشارات اسماعیلیان‏.
خمینی، روح الله. (1356). نامه‌ای از امام موسوی کاشف الغطا. بی‌جا: بی‌نا.
دیلمى، حسن بن محمد. (1408ق). أعلام الدین فی صفات المؤمنین. قم: مؤسسه آل البیت.
راوندى، سعید بن هبة الله. (1407ق). الدعوات/ سلوة الحزین. قم: انتشارات مدرسه امام مهدى.
زارع، هاشم؛ پژومان، سودابه. (1398). «ارتباط منابع درآمدی از طریق پرداخت زکات؛ شرطی برای یک اقتصاد تعادلی اسلامی». فصلنامه اقتصاد اسلامی. دوره 19. شماره 73. صص: 123-153.
سلیمانزاده، رامینه؛ مؤمنی، فرشاد؛ علیزاده، امیرخادم؛ پاداش، حمید. (1398). «رهیافت نشانه‌شناختی به توسعه در اقتصاد اسلامی، با تأکید بر دیدگاه‌های شهید مطهری و شهید صدر». فصلنامه اقتصاد اسلامی. دوره 19. شماره 76. صص: 5-33.
سوری، محمد. (1392). «واکاوی متون زهد و بررسی ارتباط مشایخ صوفیه با امام کاظمg». مجله تاریخ اسلام. شماره 53. صص: 170-153.
شاهرخی، سید علاءالدین. (1399). «بررسی روابط برمکیان با امام کاظمg و خاندانش». فصلنامه فرهنگ رضوی. شماره 32. صص: 59-83.
شریفی، عنایت. (1390). «اخلاق اقتصادی از منظر قرآن کریم». پژوهشنامه معارف قرآنی. دوره 2. شماره 4. صص: 27-58.
شمخی، مینا؛ باجی، نصره. (1393). «علوم قرآنی در بیان امام کاظمg». مجله بینات. شماره 81. صص: 173-188 .
صادقی اردستانی، احمد. (1393). «امام کاظمg و استدلال به آیات در احکام فرعی». مجله بینات. شماره 81. صص: 43-52.
طباطبایی، سید محمد کاظم؛ بهرامی، علی رضا. (1391). «جستاری در آسیب شناسی چالش های آغاز امامت امام کاظمg». مجله امامت پژوهی. شماره 8. صص: 73-106.
طبرسى، احمد بن على. (‏1403ق). الإحتجاج على أهل اللجاج. مشهد: نشر مرتضى.
طبرسى، فضل بن حسن. (‏1390ق). إعلام الورى بأعلام الهدى. تهران: انتشارات اسلامیه.
طبرسى، على بن حسن. (1385ق). مشکاة الأنوار فی غرر الأخبار. نجف: المکتبة الحیدریة.
طوسى، محمد بن الحسن. (1407ق). ‏تهذیب الأحکام، تهران: دار الکتب الإسلامیه‏.
عراقیان، حمیده؛ اسدبیگی، اردشیر؛ دلبری، شهربانو. (1400). «اقدامات امام کاظمg در راستای اثبات امامت ایشان در منابع شیعه و اهل سنت». مجله شیعه‌شناسی. شماره 73. صص:91 – 108.
عسگری، محمد مهدی؛ محمدی‌پور، احمد. (1398). «مفهوم فقر اقتصادی و تبیین راهکار زکات در رفع آن». فصلنامه اقتصاد اسلامی. دوره 19. شماره 75. صص: 51-78.
علوى عاملى، احمد. (‏1399ق). مناهج الأخیار فی شرح الإستبصار. قم: مؤسسه اسماعیلیان،.‏
عیاشى، محمد بن مسعود. (1380ق). تفسیر العیاشی. تهران: المطبعة العلمیة.
کلینى، محمد بن یعقوب. (1407ق). الکافی. تهران: انتشارات دار الکتب الإسلامیة.
فتال نیشابورى، محمد بن احمد. (1375). روضة الواعظین و بصیرة المتعظین. قم: انتشارات رضى.
فراهانی فرد، محمدعلی؛ پارسانیا، حمید. (1399). «بررسی تطبیقی عقل‌گرایی در اقتصاد متعارف و حکمت عملی اقتصاد اسلامی». فصلنامه اقتصاد اسلامی. دوره20. شماره 77. صص: 91-120.
قمى، على بن ابراهیم. (1404ق). تفسیر القمی. قم: دار الکتاب.
مجلسى، محمد باقر. (1403ق). بحار الانوار. بیروت: دار إحیاء التراث العربی. ‏
___________ . (1404ق). مرآة العقول فی شرح أخبار آل الرسول‏. تهران: دار الکتب الإسلامیة.
مجلسى، محمدتقى. (1406ق). روضة المتقین فی شرح من لا یحضره الفقیه. قم: مؤسسه فرهنگى اسلامى کوشانبور.
___________. (1414ق). لوامع صاحبقرانى. قم: مؤسسه اسماعیلیان.
مفید، محمد بن محمد. (1413ق). الإرشاد فی معرفة حجج الله على العباد. قم: کنگره شیخ مفید.
همت بناری، علی. (1377). «رهنمودهای تربیتی امام کاظمg». مجله فرهنگ کوثر. شماره 16. صص: 9-12.
منابع اینترنتی
خامنه‌ای، سید علی. (29/11/1392). ابلاغ سیاست‌های کلی «اقتصاد مقاومتی». در سایت فارسی خامنه‌ای به نشانی: https://farsi.khamenei.ir/news-content?id. تاریخ مشاهده: 4/10/1401.
__________. (2/6/1391). بیانات مقام معظم رهبری در دیدار رئیس‌جمهوری و اعضاى هیئت دولت. در سایت فارسی خامنه‌ای به نشانی: https://farsi.khamenei.ir/speech-content?id. تاریخ مشاهده: 4/10/1401.
__________. (3/5/1391). بیانات مقام معظم رهبری در دیدار کارگزاران نظام. در سایت فارسی خامنه‌ای به نشانی: https://farsi.khamenei.ir/speech-content?id. تاریخ مشاهده: 4/10/1401.