بررسی مُولفه‌های بصری رخدادهای مهم زندگانی امام حسن مجتبی(ع) در نگاره‌های دوره ایلخانی تا صفوی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانش آموخته سطح 4 حوزه علمیه قم

2 دکترای تاریخ تطبیقی تحلیلی هنر اسلامی دانشگاه شاهد

چکیده

نگارگری به‌ عنوان یکی از جلوه‌های زیبای هنر اسلامی سیر تحول‌ معنوی خود را از ارزش‌های حاکم‌ بر جامعه برگرفته و هنر مصورسازی نسخه‌هایی با مضامین شیعه همواره تحت ‌تاثیر تفکر مذهبی هنرمندان و حامیان آنها در دوران مختلف بوده‌است و بخش عمده‌ای از آنها روایات مربوط به زندگانی پیامبر(ص) و اهل ‌بیت ایشان را مُتجلّی ساخته‌اند. رویکرد هنرمندان به این مضامین موجب بروز مُولفه‌های خاصی از پردازش‌های تمثیلی، نشانه‌ای و انتزاعی در جهت روایتگری نسبت به سایر موضوعات در نگارگری گشته‌است تا مضامین شیعه را به زبان تصویری انعکاس دهند. امام حسن مجتبی(ع)، امام دوم شیعیان، به‌دلیل درک هر دو مرحله نبّوت و امامت از تاریخ اسلام در وقایع مهم بسیاری حضور داشته‌اند که همگی نشان از جایگاه رفیع آن حضرت در نزد پروردگار، رسول‌ خدا(ص) و اهل‌ بیت(ع) دارد. این تحقیق با هدف بررسی جایگاه این هُمام در نگارگری، به مطالعه نگاره‌هایی که رخدادهای مهم زندگانی ایشان را منعکس کرده‌اند، می‌پردازد که به روش توصیفی تحلیلی با رویکرد تطبیقی بوده و اطلاعات از منابع کتابخانه‌ای جمع آوری شده‌است. یافته ها مبین این امر هستند که این نگاره‌ها وقایع مهم زندگانی امام حسن(ع) را بر اساس باورهای شیعه و آیات و روایات به نمایش گذاشته‌اند و در هر یک از آنها بر مبنای مضمون مدنظر، مُولفه‌های بصری و نمادین به انعکاس امامت امام حسن(ع) به عنوان دومین جانشین بلافصل حضرت رسول(ص) بعد از حضرت علی(ع) به امر الهی پرداخته‌اند.

کلیدواژه‌ها


قرآن کریم.
نهج البلاغه.
ابن سعد، محمد بن سعد. (1405ق). طبقات ابن سعد(طبقات‌الکبری). بیروت: دار صادر.
ابوالفتوح رازى، حسین بن على. (1408ق).روض الجنان و روح الجنان فى تفسیرالقرآن. ‏مشهد: آستان قدس رضوى.
رجبی، فاطمه. (1388). «بررسی مضامین شیعی در نگاره‌های عهد صفوی با تأکید بر دو نسخه حبیب السیر و احسن الکبار». پایاننامه کارشناسی ارشد. رشته پژوهش هنر دانشگاه شاهد.
رفیعی، مریم؛ جهانگرد، علی اکبر. (1399). «مطالعه پیکرنگاری پیامبر در نگاره‌های دوره ایلخانی با اتکا به آیکونوگرافی پانوفسکی». کیمیای هنر. شماره 35. صص: 39-56.
شایسته‌فر، مهناز؛ عبدالکریمی، شهین. (1395). «عناصر بصری رویدادهای زندگی پیامبر اسلام در نگاره‌های جامع التواریخ». مطالعات هنر اسلامی . شماره25. صص:37-52.
صفار، محمدبن حسن.(1404ق). بصائرالدرجات فی فضائل آل محمدs. قم: مکتب آیة‌الله مرعشی نجفی.
طبری، محمد بن جریر.(1363).تاریخ طبری(تاریخ الرسل و الملوک یا تاریخ الامم و الملوک). ترجمه ابوالقاسم پاینده. تهران: اساطیر.
عسگری، فاطمه. (1394). «بررسی تصویرسازی زندگی حضرت فاطمه زهراh در نسخه‌های چاپ سنگی طوفان‌البکاء».نگره. شماره34. صص:5-21.
فیض‌الاسلام اصفهانی، علی نقی. (1378). ترجمه و تفسیر قرآن عظیم. تهران: فقیه.
قیومی اصفهانی، جواد. (1375).صحیفهالحسنg. قم: جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
کلینی، محمد بن یعقوب. (1388). اصول کافی. ترجمه سعید و لطیف راشدی. قم: اجود.
مجلسى، محمد باقر. (1403ق). بحارالانوار(بحارالانوار الجامعه لذرر اخبار الائمه الاطهار). بیروت: داراحیاء التراث العربى و جلد 32 با تحقیق محمد باقر محمودى. تهران: وزارت ارشاد.
مغنیه، محمد جواد. (1979م). فی ظلال نهج البلاغه. بیروت: دارالعلم للملایین.
مفید، محمد بن محمد. (1388). ارشاد شیخ مفید؛ سیره ائمه اطهارb. ترجمه سید حسن موسوی مجاب. قم: سرور.
مهدی‌زاده، علیرضا. (1392). «نقش اندیشه شیعه در پیدایی فالنامه تهماسبی». رساله دکتری. دانشکده هنرهای زیبا.دانشگاه تهران.
هلالی عامری، سلیم بن قیس. (1415ق). اسرار آل محمدs . قم: الهادی.
 
منابع اینترنتی
بی‌نا. (1391). «اشراق چهاردهم». سایت مؤسسه جهانی سبطین. دسترسی از طریق:
www.sibtayn.com. تاریخ مشاهده: 15/3/1401.
 منابع لاتین
-Shani. Raya Y. (2005).“A Pictorial Representation of the Haditith al- thaqalayn in an Ilkhanid Copy of Balami’s Tarijuma-yi tarikh – I Tabari in the Freer Gallery”. The Iconography of Islamic Art. P:185 -307.