سبک شناسی سینیه صاحب بن عباد در مدح امام رضا(ع) ازلحاظ لایه های معنایی، ادبی و موسیقایی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دکترای زبان و ادبیات عربی دانشگاه تهران، مدرس دانشگاه فرهنگیان همدان و دانشگاه بوعلی سینا

چکیده

صاحب بن عباد(326-385 ق.) وزیر ایرانی، ادیب و سرایندۀ شیعی، قصاید فراوانی در مدح و رثای اهل بیت(ع) سروده است. جان‌مایۀ این ایمان، عشق و ارادت در قصیدۀ سینیۀ او در مدح امام رضا(ع) به‌خوبی نمودار است که در 27 بیت در بحر منسرح سروده است. این پژوهش می‌کوشد به روش توصیفی‌تحلیلی و رویکرد سبک‌شناختی، این قصیده را از میان مؤلفه‌های تحلیل سبک‌شناختی در سه حوزۀ معنایی، آوایی و ادبی ارزیابی کند و شیوه‌های آفرینش‌های هنری مبتنی بر افزونه‌های برون‌زبانی را که با خروج از حالت هنجار زبان و خلق تصاویر بدیع محقق شده، مورد واکاوی و نقد قرار دهد. پژوهش انجام شده بیانگر آن است که صاحب بن عباد به جای اینکه شعر و فضای آن را با ایقاع حاصل از پیوست کلمات محدود کند، در حد توان، عناصر فرازبانی شامل باورهای ذهنی، اعتقادات دینی و هماهنگی فضای عاطفی شعر را با عناصر درون‌زبانی مانند عناصر خیال و برون‌زبانی مانند وزن و تفعیله‌های عروضی بحر منسرح در آمیخته است تا ممدوح را در لباس معشوق جلوه‌گر کند و ایشان را با زیبایی هرچه تمام‌تر در حدّ یک معشوق جاودانی بالا ببرد و تا حدودی در این کار موفق عمل کرده است. 

کلیدواژه‌ها


قرآن کریم.
ابن بابویه. محمد بن علی. (1372). عیون اخبار الرضا. ترجمه حمیدرضا مستفید. علی اکبر غفاری. تهران: نشر صدوق.
ابن جعفر، قدامة. (بی تا). نقد الشعر. تحقیق محمّد عبدالمعجم الخفاجی. بیروت: دار الکتب العلمیة.
ابن جنی، عثمان. (1987م). کتاب العروض. تحقیق احمد فوزی الطیب، الطبعة الثانیة. الکویت: دار القلم.
ابن خلکان، أبوبکر. (بی تا). وفیات الأعیان و أنباء أبناء الزمان. تحقیق إحسان عباس. بیروت: دار صادر.
ابن رشیق القیروانی، الحسن. (1981م). العمدة فی محاسن الشعر و آدابه و نقده. تحقیق محمّد محیی الدین. بیروت: دارالجیل.
ابن عباد، صاحب. (2001م). الدیوان. شرح ابراهیم شمس الدین. بیروت: مؤسسة الأعلمی.
ابن عبد ربه، محمد. (1404ق). العقد الفرید. تحقیق عبدالمجید الترحینی. بیروت: دار الکتب العلمیة.
الأمین العاملی، محسن. (1983). أعیان الشیعة. تحقیق حسن الأمین. بیروت: دارالتعارف للمطبوعات.
جرجانی، محمد بن علی. (2001م). التعریفات. بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
پورفرزیب، ابراهیم. (1383). تجوید جامع. تهران: سمت.
تسلیمی، علی. (1386). نظریه‌های ادبی. چاپ هفتم، تهران: کتاب آمه.
تودوروف، تزوتان. (1379). بوطیقای ساخت‌گرا. ترجمة محمد نبوی. چاپ دوم. تهران: نشر آگه.
الثعالبی، أبومنصور. (بی تا). یتیمه الدهر فی محاسن أهل العصر. شرح و تحقیق مفید محمد قمیحة. بیروت: دار الکتب العلمیة.
الحموی، یاقوت. (2010م). معجم الأدباء. چاپ سوم.  بیروت: دارالفکر.
دخیل، محمد علی. (1394ق). الإمام علی بن موسی الرضا. بیروت: دار التراث الإسلامی.
سلدن، رامان. (1372). راهنمای نظریه ادبی معاصر. ترجمه عباس مخبر. تهران: چاپ هما.
ربابعة، موسی. (2003م). الأسلوبیة. الأردن: دار الکندی للنشر والتوزیع.
سمیعی گیلانی، احمد. (1386). «مبانی سبک‌شناسی شعر». فصلنامه ادب پژوهی. شماره2.صص:49-76.
شریف مرتضی، علی بن الحسین. (1373ق). الأمالی.  تحقیق محمد ابوالفضل ابراهیم. بی‌جا. دار إحیاء الکتب العربیة.
شفیعی کدکنی، محمدرضا. (1370). موسیقی شعر. چاپ سوم. تهران: آگاه.
صابر، عبد الدایم. (1990). التجربه الإبداعیة فی ضوء النقد الحدیث. مصر: مکتبة الخانجی.
الصغیر، محمد. (2000م). الصوت اللغوی فی القرآن. بیروت: دار المؤرخ العربی.
صفوی، کورش. (1383). از زبان شناسی به ادبیات (نظم). چاپ سوم. تهران: سوره مهر.
ضیف، شوقی.(بی تا). الرثاء. الطبعة الرابعة. القاهرة: دار المعارف.
طبرسی، حسن بن فضل. (1338). اعلام الوری باعلام الهدی. تهران:مکتبه العلمیه الاسلامیه.
طوسی، نصیرالدین. (1369). معیار الأشعار. تصحیح جلیل تجلیل. تهران: نشر جامی.
العاملی، محمّد بن حسن. (1391ق). وسائل الشیعه. چاپ چهارم. بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
عباس، حسن. (1998م). خصائص الحروف العربیة و معانیها. دمشق: اتّحاد کتّاب العرب.     
فارابی، ابونصر. (1375). الموسیقی الکبیر. ترجمهء ابوالفضل بافنده. تهران: انتشارات پارت.
فتوحی، محمود. (1390). سبک‌شناسی (نظریه‌ها، رویکردها و روش‌ها). تهران: انتشارات سخن.
فلاح، ابراهیم. (1389).«سیمای امام رضا (ع) در اشعار شعرای شیعی معاصرش». مجله دانشنامه. شماره 79.صص:82-71.
مبارک، زکی. (2010م). النثر الفنی فی القرن الرابع. القاهره: الهیئة المصریة العامة للکتاب.
نافع، عبدالفتاح. (1985م). عضویة الموسیقی فی النص الشعری. الأردن: مکتبة المنار.
ولک، رنه و وارن، آوستن. (1373). نظریه ادبیات. ترجمه ضیاء موحّد و پرویز مهاجر. تهران: انتشارات علمی فرهنگی.