بررسی روشهای تربیت غیرمستقیمِ مناسک دینی از منظر روایاتِ معصومان(ع) با تأکید بر ترویج نماز

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانش آموخته دکترای علوم قرآن و حدیث دانشگاه اراک

2 کارشناس ارشد دانشگاه علوم و معارف قرآن کریم

چکیده

تربیت غیرمستقیم، گونه­ای از تربیت است که با هدفِ پایایی و پویایی آموزه­های دینی در وجود متربّی(فرزندان)، گزاره­ها را به بخش ناخودآگاهِ ذهنِ و ضمیر ناخودآگاه او که مورد تایید قرآن نیز است، منتقل می­کند و ثمرۀ آن، پرورش انسانی پویا و علاقه‌مند به دین است. این پژوهش با مد نظر قرار دادن مسئله «دگرسانی، روزآمدسازی و چندپایانی» در تربیت و به روش توصیفی‌تحلیلی و با بهره­گیری از قرآن کریم و منابع مأثور فریقین، نقش تربیت غیرمستقیم را در سوق دادن متربّی به نماز واکاوی کرده و به این نتیجه رسیده است که خداوند متعال و پیشوایان اسلام برای انتقال و ملکه­سازی آموزه­های دینی که نماز نیز یکی از آن‌هاست، علاوه بر اینکه با گفتار صریح و مستقیم، به متربّی امر یا سفارش می­کردند، از روش غیرمستقیم نیز که متکی بر رفتار، روش­های غیرگفتاری و هنر است، بهره می­بردند. الگوبرداری از این سیره، اهمیت به‌کارگیری روش غیرمستقیم در خانواده را برای سوق دادن فرزندان به نماز نشان می­دهد. این هدف با راهکارهای مختلفی مانند استفاده از تمثیل و تشبیه، بی­اعتنایی و کم­توجهی، تکریم شخصیت، غرق کردن متربّی در محبت، تحمیل نکردن گزاره، تغییر چهره، نمایش و رسانه، تصویرسازی، هدیه­­ دادن، توجه به ابعاد رفتاری، بهره­گیری از شعر، قصه­پردازی و ... قابل تحقّق است.

کلیدواژه‌ها


قرآن مجید. (1383). مترجم: حسین انصاریان، قم: اسوه.
ابن ابی الحدید، عبدالحمید بن هبة الله. (1404ق.) شرح نهج البلاغه. قم: مکتبة آیة الله المرعشی النجفی.
ابن بابویه، محمد بن علی. (1376). الامالی. تهران: کتابچی.
ابن حیون مغربی، نعمان بن محمد. (1385ق.) دعائم الاسلام و ذکر الحلال و الحرام و القضایا و الأحکام. محقق: فیضی آصف.‏ قم: مؤسسة آل البیتb .
ابن شعبه حرانی، حسن بن محمد.(1404ق.) تحف العقول. قم: جامعه مدرسین.
ابن شهر آشوب مازندرانی، محمد بن علی.( 1379ق.) مناقب آل ابی طالبg . قم: علامه.
ابن فهد حلی، احمد بن محمد. (1407ق). عده الداعی و نجاح الساعی. تهران: دار الکتب الاسلامی.
ابن ماجه، محمد بن یزید. (بی‌تا). سنن ابن ماجه. تحقیق: محمد فؤاد عبدالباقی. قاهره: دار احیاء الکتب العربیه.
ابن منظور، محمد بن مکرم. (1414ق). لسان العرب. بیروت: دار صادر.
ابن هشام، ابومحمد عبدالملک. (1375). زندگانی محمدs  . مترجم: سید هاشم رسولی محلاتی. قم: کتابچی.
اریکسون، میلتون. ( 1375). قصه‌درمانی. مترجم: مهدی قراچه داغی. بی جا: نشر اوحدی.
اسماعیلی یزدی، عباس. ( 1385). فرهنگ تربیت. چاپ دوم. قم: مسجد مقدس جمکران.
اسمیت، ادوارد، و همکاران. (1388). زمینه روا‌‌ن‌شناسی هیلگارد. مترجمان: حسن رفیعی و محسن ارجمند. تهران: ارجمند.
اعرافی، علیرضا. (1396). فقه تربیتی. مهدی شکر الهی. قم: موسسه اشراق و عرفان.
_________. (1393). ضمیر ناخودآگاه در قرآن. سید تقی موسوی. قم: اشراق و عرفان.
بارون، رابرت و بیرن، دان و برنسکامب، نایلا.(1388). روان‌شناسی اجتماعی. مترجم: یوسف کریمی. تهران: روان.
باقری، خسرو. (1365). نقد و بررسی فنون تربیت کودک. مجله تربیت. شماره 7. صص: 36-39.
بستانی، محمود. (1371). اسلام و هنر. مترجم: حسین صابری. مشهد: بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی.
پوک، گرانت و نیوئل، داینا. (1392). مبانی تاریخ هنر. مترجم: مجید پروانه پور. تهران: ققنوس.
تمیمی آمدی، عبدالواحد بن محمد. (1410ق). غررالحکم و دررالکلم. قم: دار الکتاب الاسلامی.
حاجی ده‌آبادی، محمد علی. (1395). درآمدی بر نظام تربیتی اسلام. قم: مرکز بین‌المللی ترجمه و نشر المصطفیs  .
حجتی، سید محمد باقر. (1368). اسلام و تعلیم و تربیت. بی جا: دفتر نشر فرهنگ اسلامی.
حر عاملی، محمد بن حسن. (1409ق). وسائل الشیعه. قم: موسسة آل البیتg .
حکیمی، محمد رضا و حکیمی، محمد و حکیمی، علی. (1380). الحیاة. مترجم: احمد آرام. تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی.
حمیری، عبدالله بن جعفر. (1413ق). قرب الاسناد. قم: مؤسسة آل البیت.
خوش خبر، عباس. (1390). رازهای کودک من. تهران: آیدین.
دارمی، عبدالله بن بهرام. (بی‌تا). سنن الدارمی. دمشق: مطبعة الاعتدال.
داوری اردکانی، رضا. (1390). درباره تعلیم و تربیت در ایران. تهران: سخن.
داوودی، محمد. (1385). نقش معلم در تربیت دینی. قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
داوودی، محمد، و حسینی زاده، سید علی.(1396). سیره تربیتی پیامبرs   و اهل بیتb . قم- تهران: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه- سمت.
دهخدا، علی اکبر. (1377). لغت نامه. تهران: دانشگاه تهران.
دیلمی، حسن بن محمد. (1412ق). ارشاد القلوب الی الصواب. قم: الشریف الرضی.
رشیدپور، مجید. (1369). تربیت غیرمستقیم. مجله پیوند. شماره 135. صص: 12-15.
سادات، محمدعلی. (1388). راهنمای پدران و مادران. تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی.
سادیی، علی. (1381). بررسی عوامل مؤثر در ترغیب دانش‌آموزان به نماز. مجله نامه پژوهش. سال ششم. (1 و2). صص: 137-161.
شکریان، مریم. (1387). سیره تربیتی انبیاء در قرآن. مجله قرآنی کوثر. شماره 27. صص: 33-49.
شولتز، دوان. (1990م). نظریه‌های شخصیت. مترجمان: یوسف کریمی و همکاران. تهران: ارسباران.
صانعی، سید مهدی. (1375). پژوهشی در تعلیم و تربیت اسلامی. مشهد: دانشگاه فردوسی مشهد.
ضرابی، عبدالرضا. (1388). مجموعه مقالات تربیتی؛ تربیت دینی، اخلاقی و عاطفی. قم: موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره).
طبسی، محمد جواد. (1373). حقوق فرزندان در مکتب اهل بیتghadeer.org/Book b/443/69251.
طبرسی، حسن بن فضل. (1412ق). مکارم الاخلاق. قم: الشریف الرضی.
طوسی، محمد بن حسن. (1414ق). الامالی. قم: دار الثقافة.
علم الهدى، على بن حسین. (1998م). أمالی المرتضى. محقق: ابراهیم، محمد ابوالفضل. قاهره: دار الفکر العربی‏.
عیاشی، محمد بن مسعود. (1380ق). التفسیر. محقق: هاشم رسولی محلاتی. تهران: المطبعة العلمیة.
فیض کاشانى، ملّامحسن. (بی تا). محجّه‏البیضاء فى تهذیب الاحیاء. چاپ دوم. قم: انتشارات اسلامى.
قائمی‌امیری، علی. (1383). خانواده و مسائل همسران. چاپ سیزدهم. تهران: امیری.
__________. (1370). پرورش مذهبى و اخلاقى کودکان. چاپ چهارم. تهران: امیرى.
قائمی مقدم، محمد رضا. (1391). روش‌های تربیتی در قرآن. قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاهی با همکاری سمت.
قربانی، امیر. (1397). مجموعه مقالات سبک زندگی. تهران: موسسه فرهنگی هنری دین و معنویت آل یاسین.
قطب، محمد. (1375). روش تربیتی اسلام. مترجم: سید محمد مهدی جعفری. شیراز: دانشگاه شیراز.
قمی، علی بن ابراهیم. (1404ق). تفسیر القمی. قم: دار الکتاب.
کرول، نوئل. (1393). نظریه‌های معاصر هنر. مترجمان: میترا آریا و همکاران. بی جا: مدرسه اسلامی هنر.
کریمی، عبدالعظیم. (1375). «ملاحظاتی در تربیت دینی». مجله تربیت. شماره 107. صص: 49-55.
کلینی، محمد بن یعقوب. (1407ق). الکافی. تهران: دار الکتب الاسلامیه.
_____________. (1369). اصول الکافی. مترجم: سید جواد مصطفوی. تهران: کتابفروشی علمیه اسلامیه.
مازندرانی، محمد صالح بن احمد. (1382ق). شرح الکافی- الاصول و الروضة. تهران: المکتبة الاسلامیة.
متقى هندى، حسام‏الدین.(1409ق). کنزالعمّال فى سنن الاقوال و الافعال. بیروت: مؤسسة الرساله.
مجلسی، محمد باقر. (1403ق). بحار الانوار. بیروت: دار احیاء التراث العربی.
مصباح، معصومه. (1397). «نقش مادران مذهبی در ترغیب فرزندان به نماز». مجله معارف فقه علوی. سال چهارم(3). صص: 420-442.
مفید، محمد بن محمد. (1413ق). الاختصاص. محقق و مصحح: علی اکبر غفاری و محمود محرمی زرندی. قم: المؤتمر العالمی لالفیة الشیخ المفید.
موگهی، عبدالرحیم. (1380). «روش‌های تربیت دینی». مجله مبلغان. شماره 18. صص: 43-49.
هیوود هرست، پل، و استنلی پیترز، ریچارد. (1389). منطق تربیت؛ تحلیل مفهوم تربیت از نگاه فلسفه تحلیلی. مترجم: فرهاد کریمی. تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
یارمحمدی، سمیه. (1390). «شیوه‌های ترغیب و جذب کودک به نماز با محوریت خانواده». مجلة طهورا. سال چهارم(11). صص: 43-76.
یزدی، سید عباس. (1378). چیستی هنر. تهران: مرکز پژوهش‌های اسلامی نهاد- قطران.
P.H. Hirst and R.S. Peters (1989). The Logic of Education, London: Routledge.