بررسی مقام و جایگاه امام علی(ع) در نگاره‌های نسخه «آثار المظفر» موجود در موزۀ چستربیتی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دکترای تاریخ تطبیقی تحلیلی هنر اسلامی دانشگاه شاهد

2 دانشجوی دکترای آینده پژوهی دانشگاه بین المللی امام خمینی(ره) قزوین

چکیده

ازجمله عوامل موثر در گسترش تشیّع در ایرانِ قبل از صفویه، می‌توان به سرودن اشعار دینی از قرن هفتم قمری به بعد اشاره کرد به‌خصوص قرن نهم که دورۀ شکفتگی شعر مذهبی است. در این دوره، شعر فارسی از جهت کمیّت و تا حدی کیفیت، ترقی زیادی کرد و شاهزادگان تیموری مروج شاعران شدند. شیعیان هم از این فرصت نهایت بهره را بردند و از مجموع اشعار در مناقب و مراثی اهل بیت(ع)، دیوان‌های مستقلی پدید آمد. یکی از شاعران این دوره نظام‌الدین استرآبادی است. نظام‌الدین اشعار بسیاری را در قالبهای مختلف سروده که بیشتر آن‌ها در ستایش امیرالمومنین علی(ع) و خاندان آن حضرت است. در زمان «شاه اسماعیل صفوی» وی مثنوی حماسی‌دینی «آثار المظفر» را سرود که موضوع آن زندگی پیامبر(ص) و مبارزات ایشان است. هدف این پژوهش، بررسی مقام و جایگاه امام علی(ع) در نگاره‌های نسخه‌ مصور «آثار المظفر» در موزۀ چستربیتی دوبلین است. روش پژوهش توصیفی‌تحلیلی با رویکرد تطبیقی بوده و اطلاعات از منابع کتابخانه‌ای جمع‌آوری شده است. یافته‌ها نشان می‌دهد که این نسخه وقایع مهم اسلام را که به‌نوعی بیانگر حقانیت امام علی(ع) و دلاوری‌های ایشان است، بر مبنای باورها و روایات شیعی به تصویر کشیده و در هر یک از آن‌ها بنا بر مضمون مد نظر، مولّفه‌های بصری قابل تاملّی به کار رفته است.

کلیدواژه‌ها


آیتی، محمّدابراهیم. (۱۳۷۸). تاریخ پیامبر اسلام. تجدید نظر و اضافات از: ابوالقاسم گرجی. تهران: دانشگاه تهران.
ابن بابویه، محمّد بن علی. (۱۳۸۹ق). التوحید. تحقیق هاشم حسینی. قم: جامعه مدرسین.
______________. (1362). الخصال. ترجمه مرتضی مدرس گیلانی. تهران: جاویدان.
______________. (1376). الأمالی. ترجمه محمدباقر کمره‌ای. چاپ ششم، تهران: کتابچی.
ابن جوزی، یوسف بن حسام. (۱۴۱۸ق). تذکره الخواص. قم: منشورات الشریف الرضی.
ابن شهر آشوب مازندرانی، محمّد بن علی. (۱۳۷۹). مناقب آل أبی طالبg . قم: علامه.
ابن‌هشام، عبدالملک بن یوسف.(۱۳۷۵). السیره‌النبویه. تصحیح مصطفی السقا، ابراهیم‌الابیاری و عبدالحفیظ شلبی. بیروت: دارالوفاق.
امین، سید محسن. (بی‌تا). اعیان‌الشیعه. تحقیق حسن امین. بیروت: دارالتعارف.
امینی، عبدالحسین. (1378). الغدیر فی‌الکتاب و السنه و الادب. ترجمه محمّدتقی. ویراست دوم. تهران: بنیاد بعثت.
بخاری، محمّد بن اسماعیل. (1377ق). صحیح بخاری. مصر: مطبعه مصطفى البابی الحلبی و اولاده.
بشری، جواد. (1388). «دیوان سرایندگان در دستنویس تازه‌ای از خلاصه الاشعار(2)». نشریه آینه پژوهش. صص:554- 583.
جعفریان، رسول.(1383). تاریخ تشیع در گرگان و استرآباد. مشهد: بنیاد پژوهشهای اسلامی.
حاکم حسکانی، عبیدالله‌بن عبدالله. (1411ق). شواهد التنزیل لقواعد التفضیل. تحقیق محمّدباقر محمودی. تهران: مرکز نشر وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
حاکم نیشابوری، محمّد بن عبدالله.(۱۴۲۲ق). المستدرک علی الصحیحین. تحقیق مصطفی عبدالقادر عطا. چاپ دوم. بیروت: دارالکتب العلمیه.
حبیبی تبار، حسین؛ مروجی طبسی، محمّد محسن. (۱۳۹۲). «توحید و امامت در حدیث سلسلة الذهب». فصلنامه کلام اسلامی. شماره ۸۵. صص: 41-57.
حلبی، علی بن ابراهیم. (1427ق). سیره حلبی. مصحح عبدالله محمّد خلیلی. چاپ دوم. بیروت: دارالکتب العلمیه.
حمزه پور سوینی، مهدی. (1392). «بهره‌گیری نظام‌الدین استرآبادی از حسن تعلیل در تصویرسازی با عناصر فلکی». فصلنامه تخصصی سبک شناسی نظم و نثر فارسی( بهار ادب). سال 6. ش1. شماره پیاپی19. صص:129 – 148.
ـــــــــــــــــــــــ.  (1393). «معرفی نظام الدین استرآبادی و سبک شعر او». فصلنامه تخصصی سبک شناسی نظم و نثر فارسی( بهار ادب). سال 7. ش2. شماره پیاپی24. صص:267-285.
ذبیحی، مسیح؛ ایرج، افشار؛ محمّدتقی، دانش پژوه. (1386). استرآبادنامه. تهران: امیرکبیر.
راغب اصفهانی، حسین بن محمّد. (۱۴۱۲ق). مفردات ألفاظ القرآن. تحقیق صفوان عدنان داوودی. بیروت: دار القلم.
رسولی محلاتی، سید هاشم. (1391). زندگانی حضرت محمّدs  (خاتم النبیینs  ). تهران: نشرفرهنگ اسلامی.
سید بن طاووس. (1367). الاقبال. تهران: دار الکتب الاسلامیه.
شوشتری، نورالله بن شریف‌الدین. (1409ق). شرح احقاق‌الحق و ازهاق‌الباطل. تعلیقات آیت‌الله مرعشی نجفی. قم: کتابخانه آیت‌الله مرعشی نجفی.
صحتی سردوردی، محمّد. (1388). حیدرانه‌ها. تهران: پرتو خورشید.
طباطبایی، محمّدحسین. (1367). تفسیر المیزان. ترجمه ناصر مکارم شیرازی و دیگران. قم: بنیاد علمی و فرهنگی علامه طباطبایی. تهران:رجاء.
طبرسی، فضل بن حسن. (1385). مجمع‌البیان فی تفسیرالقرآن. تصحیح و تحقیق و تعلیق سیدهاشم رسولی محلاتی. توسط موسسه مجمع‌البیان.
عیاشی، محمّد بن مسعود. (1380). تفسیر عیاشی. مصحح هاشم رسولی. تهران: المکتبه العلمیة الاسلامیه.
کلینی، محمّد بن یعقوب. (1388). اصول‌کافی. تحقیق علی‌اکبر غفاری. تهران: دارالمکتب‌الاسلامیه.
متقی، علی بن حسام. (1419ق). کنز العمال فی سنن الاقوال و الفعال، محقق محمود عمر دمیاطی. بیروت: دار الکتب العلمیه.
مجلسی، محمّدباقر. (1403ق). بحارالانوار الجامعه لدرر اخبار الائمه الاطهار. چاپ سوم. بیروت: داراحیاء التراث العربی.
نسائی، احمد بن شعیب. (1411ق). سنن الکبری (سنن نسائی). تحقیق عبدالغفار سلیمان البنداری و حسن سید کسروی، بیروت: دارالکتب العلمیه.
نوروزی، محمّد؛ جهانی جوانمردی، فاطمه؛ سبحانی نژاد، مهدی. (1394). «تبیین روایی نقش و جایگاه امامت از دیدگاه امام رضاg  و وجوب ولایت پذیری از امام معصوم و ولی امر زمان». فرهنگ رضوی. ش10. سال سوم. صص:163- 194.
نوری، محمدجواد. (1385). «دلیل آفتاب شهادت امام علی علیه السلام». مجله  گلبرگ.  شماره 79. صص: 80-100.
نیشابوری، مسلم بن حجاج. (بی‌تا). صحیح مسلم. تحقیق محمّد فواد عبدالباقی. بیروت: دار احیاء التراث العربی.
واله اصفهانی، محمّد یوسف. (1372). خلد برین. به کوشش هاشم محدث. تهران: بنیاد موقوفات دکتر محمود افشار.
یعقوبی، احمد بن اسحاق. (۱۳۸۴). تاریخ یعقوبی. ترجمه محمّدابراهیم آیتی. تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
Wright, Elaine, (2009), Islam (Faith, Art, Culture), Scala publishers Ltd.
Gruber, Christiane, (2016). “Curse signs”, Locating Hell in Islamic Traditions, Vol. 119. Publisher: Berill. pp 297 - 335.
Loukonine and Ivanov, (1997), Lost Treasures of Persia: Persian Art in the Hermitage, Mage Pub.
Melville, Charles, (1993), History and Literature in Iran, I. B. Tauris.
منابع اینترنتی
ساچادینا، عبدالعزیز. (1397). «ولایت تدبیر الهی استقرار عدالت است، غدیر؛ اساس‌اندیشه اسلامی»،
https://www. mehrnews. com/. Accessed May. 22. 2019
منابع تصویری
https://www. themorgan. org/collection/treasures-of-islamic-manuscript-painting/28