نقش وراثت در انتقال فرهنگ از منظر آموزه‌های اسلامی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانشجوی دکترای جامعه‌شناسی فرهنگی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه قم

چکیده

یکی از ویژگی‌های مهم فرهنگ، انتقال است. فرهنگ همیشه از نسلی به نسل دیگر منتقل می‌شود و در این میان ممکن است به تغییر و تحولاتی هم دچار شود. پرسش از عوامل انتقال فرهنگ می‌تواند متعدد باشد، اما آیا انتقال فرهنگ از طریق وراثت هم امکان‌پذیر است؟ این پرسش مهمی است که برخی محققان فرهنگ در جست‌وجوی پاسخ و ابعاد مختلف آن هستند. از گذشته‌های دور تأثیر وراثت در انتقال صفات و اخلاق مورد توجه انسان‌ها به‌خصوص ادیان و مذاهب بوده است. این تحقیق به روش تحلیل اسنادی و محتوای کیفی انجام گرفته است. در بخش اول، رابطۀ وراثت و محیط از نگاه علم ژنتیک و در بخش دوم دیدگاه آیات قرآن، روایات اسلامی و دانشمندان مسلمان در این زمینه بررسی شده است. نتایج این تحقیق نشان می‌دهد‌ از نگاه علم ژنتیک و آموزه‌های اسلامی وراثت و محیط رابطۀ متقابل دارد و در انتقال اوصاف کمّی و کیفی به نسل‌های بعدی مؤثر است. برخی آموزه‌های اسلامی به‌طور خاص بر تاثیر بلندمدت محیط بر ژنتیک متمرکز شده است. همین اندازه از تایید تأثیر متقابل وراثت و فرهنگ در انتقال صفات کافی است که ژنتیک انسانی را به‌نوعی خزانۀ فرهنگ بشری بدانیم و برای آن در انتقال فرهنگ جایگاه ویژه‌ای قائل شویم. امکان انتقال فرهنگ از طریق ژنتیک می‌تواند برای مدیران فرهنگی توصیه‌های مفید و کاربردی داشته باشد.

کلیدواژه‌ها


قرآن کریم.
نهج البلاغه.(1388). ترجمه حسین انصاریان‏. ‏ قم: دار العرفان.
ابن أبی الحدید، عبد الحمید بن هبة الله. (1404 ق). شرح نهج البلاغه لابن أبی الحدید. مصحح: ابراهیم، محمد ابوالفضل. قم: مکتبة آیة الله المرعشی النجفی.
ابن اثیر جزری، مبارک بن محمد. (1367) النهایة فی غریب الحدیث و الأثر. مصحح: طناحى، محمود محمد. چاپ چهارم. قم: موسسه مطبوعاتی اسماعیلیان.
ابن منظور، محمد بن مکرم. (1414 ق). لسان العرب‏. محقق / مصحح: میر دامادى، جمال‌الدین.‏ بیروت: دار الفکر للطباع] و النشر و التوزیع- دار صادر.
استان فیلد، ویلیام دی. (1368). ژنتیک و مسائل آن شامل تئوریها و 500 مسئله حل‌شده درباره وراثت. تهران: انتشارات شباهنگ.
جعفرى تبریزى، محمد تقى. (1393). مجموعه آثار 4- معرفت‌شناسى. تهران: موسسه تدوین و نشر آثار علامه جعفرى.
________________. (1395). مجموعه آثار 8- جبر و اختیار و وجدان. تهران: موسسه تدوین و نشر آثار علامه جعفرى.
صدیق اورعی، غلامرضا؛ فرزانه، احمد؛ باقری، مهدیه؛ محمدی، سیده شیوا. (1398). مبانی جامعه‌شناسی و گزاره‌های پایه. قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
طباطبایى، محمدحسین. (1390 ق). المیزان فی تفسیر القرآن‏. چاپ دوم. بیروت: مؤسسة الأعلمی للمطبوعات.
طبرسى، حسن بن فضل. (1370). مکارم الأخلاق. قم: الشریف الرضى.
علیمردانی، آرمین؛ متولی‌زاده اردکانی، علی؛ واحدی، مصطفی. (1394). ژنتیک و جرم. تهران: مجمع علمی و فرهنگی مجد.
فلمینگ میلر، لانتس. (1394). «فرهنگ یا ژن‌ها؛ کدام‌یک ما را می‌سازند؟». ترجمه مقاله «نقد و بررسی مقاله فراتر از سرشت بشر» نوشته جسه پرینتز. ترجمه زهیر باقری. خبرگزاری مهر. تاریخ مشاهده: 25/12/1400.
گادیکانست، ویلیام بی. (1396). نظریه‌پردازی درباره ارتباطات میان فرهنگی. ج1. تهران: انتشارات دانشگاه امام صادقg.
گیدنز، آنتونی. (1387). جامعه‌شناسی. ج2. تهران: نشر نی.
متولی‌زاده اردکانی، علی. (1388). « ژنتیک رفتار و فرهنگ». نشریه اخلاق پزشکی. دوره 3. شماره 7. صص:65-83.
محسنی، منوچهر. (1386). بررسی در جامعه‌شناسی فرهنگی ایران. تهران: پژوهشگاه فرهنگ هنر و ارتباطات.
مصباح یزدی، محمدتقی. (1383). در پرتو ولایت. قم: انتشارات مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره).
______________. (1391 الف) . پند جاوید: شرح وصیت امیر المؤمنین على‌g به فرزندش امام حسن مجتبى‌g .  قم: انتشارات مؤسسه آموزشى و پژوهشى امام خمینى‌(ره).
_____________. (1391 ب). پیش‌نیازهای مدیریت اسلامی. قم: انتشارات مؤسسه آموزشى و پژوهشى امام خمینى‌(ره).
______________. (1391 ج). فلسفة اخلاق. قم: انتشارات مؤسسه آموزشى و پژوهشى امام خمینى‌(ره).
______________. (1398). در جستجوی عرفان اسلامی. قم: انتشارات مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره).
______________. (1380). به ‌سوی خودسازى. قم: مؤسسه آموزشى و پژوهشى امام خمینى (ره).
______________. (1388). جامى از زلال کوثر. قم: انتشارات مؤسسه آموزشى و پژوهشى امام خمینى (ره).
مطهری، مرتضی. (1378). یادداشت های استاد مطهری. ج 9، 14و 15. تهران: انتشارات صدرا.
مکارم شیرازی، ناصر (1374). تفسیر نمونه. تهران: دارالکتب الاسلامیه.
منابع اینترنتی
خامنه ای، سیدعلی(1393)، بیانات در حرم مطهر رضوی در اولین روز سال 1393، پایگاه اطلاع رسانی دفتر مقام معظم رهبری
https://www.leader.ir/fa/speech/11588/www.leader.ir
سیف محمدی، حجت. (1396). «تأثیر محیط و فرهنگ بر ژن»، سایت برگجون:
https://www.bargejoon.com/zhen.
Robert Plomin, John C. DeFries, Valerie S. Knopik, and Jenae M. Neiderhiser.(2017) Top 10 Replicated Findings from Behavioral Genetics. ttps://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC4739500
Cohen, A. B. (2011). Religion and Culture. Online Readings in Psychology and Culture, 4(4). https://doi.org/10.9707/2307-0919.1108