مطالعۀ تطبیقی میزان انعکاس گزارش‌های تاریخی دربارۀ فاطمه زهرا(س) در صحاح سته و کتب اربعه

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار گروه علوم قرآن و حدیث دانشکده علوم انسانی دانشگاه تربیت مدرس

2 دانشجوی دکترای دانشگاه باقرالعلوم (ع)

چکیده

حضرت فاطمه(ع) دختر پیامبر(ص)، همسر امام علی(ع) و یکی از شخصیت‌هایِ مورد توجهِ جهان اسلام است که سیر زندگانی ایشان، در کتب حدیثی اهل سنت و شیعه انعکاس داشته است. این مقاله، روایات دالّ بر تاریخ زندگانی ایشان طی زمان پیامبر(ص) در صحاح سته و کتب اربعه را با رویکرد روایی تاریخی، پژوهش کرده و پس از تحلیلِ مستنداتِ روایی تاریخیِ آن‌ها، بعد از گردآوری و طبقه‌بندی کلیه داده‌های جامع آماری (نه به‌صورت گزینشی و نمونه‌گیری) به این سوال پاسخ داده که: دیدگاه هر کدام از نویسندگانِ کتب سته و اربعه درباره شخصیت حضرت زهرا(س) در زمان پیامبر(ص) چیست؟ سپس به این نتیجه دست یافته که الف. دیدگاه کلی محدثان اهل سنت با شیعه، در نوع گزارش‌هایِ مربوط به زندگانی ایشان از جنبۀ فردی، خانوادگی و اجتماعی، متفات است؛ ب. بین محدثان اهل سنت نیز در بیان گزارش‌ها، تفاوت‌هایی وجود دارد که نشانگر دیدگاه متفاوت هر کدام از آنان است؛ ج. گزارش‌هایِ تاریخیِ مجموع صحاح سته، نسبت به کتب اربعه بیشتر است. د. گزارش‌های کتب سته اهل سنت، با برخی دیگر از صفات و فضایلی که از حضرت زهرا(س) نقل کرده‌اند، منافات دارد.

کلیدواژه‌ها


- قرآن کریم.
- ابن ابی‌الحدید. (بی‌تا). شرح نهج البلاغه. تحقیق: محمد أبوالفضل ابراهیم. بی‌جا: دار احیاء الکتب العربیة.
- ابن بابویه، محمد بن علی. (1404ق). من لایحضره الفقیه. مصحح علی‌اکبر غفاری. قم: جامعه مدرسین.
- ابن حجر عسقلانی، احمد بن علی. (1412ق). الإصابة فی تمییز الصحابة. تحقیق علی محمد البجاوی. بیروت: دارالجیل.
- ____________________ . (1404ق). تهذیب التهذیب. بیروت: دارالفکر.
- ابن سعد. (1410ق). الطبقات الکبری. تحقیق محمد عبدالقادر عطا. بیروت: دارالکتب العلمیة.
- ابن ماجه، محمد بن یزید. (1418ق). السنن. محقق بشار عواد معروف. بیروت: دارالجیل.
- ابن میثم. (1406ق). قواعد المرام فی علم الکلام. قم: مکتبه آیه الله المرعشی.
- ابوحیان، محمد بن یوسف. (1420ق). البحر المحیط فی التفسیر. بیروت: دارالفکر.
- ابوداود، سلیمان بن اشعث. (بی‌تا). السنن. محقق سید ابراهیم. بی‌جا: دارالحدیث.
- الویری، محسن. (1388). «فرانقش هدایتگری و سیره اجتماعی فاطمه   درآمدی روش شناختی». فصلنامه شیعه شناسی . سال هفتم. شماره28. صص:7-30.
- انصاری، یعقوب بن إبراهیم.(بی‌تا). الرد علی سیر الأوزاعی. تحقیق ابوالوفا افغانی. بیروت: دارالکتب العلمیة.
- ایجی، عضدالدین. (1997). المواقف. تحقیق: عبدالرحمن عمیرة. بیروت: دارالجیل.
- بخاری، محمد بن اسماعیل. (1410ق). صحیح البخاری. قاهره: وزارة الاوقاف، المجلس الاعلی للشئون الاسلامیة.
- ترمذی، محمد بن عیسی. (1419ق). سنن. محقق احمد محمد شاکر. قاهره: دارالحدیث.
- تفتازانی، سعدالدین. (1401ق). شرح المقاصد فی علم الکلام. پاکستان: دارالمعارف النعمانیة.
- جرجانی، میر سید شریف. (1325). شرح المواقف ویلیه حاشیتی السیالکوتی والحلبی. قم: منشورات شریف رضی.
- جلیلی، رضا؛ بوالحسنی، رحمان. (1398). «تحلیل انتقادی، مقایسه‌ای مواجه اهل سنت و ابن تیمیه با فضایل فاطمه زهرا  ». دوفصلنامه پژوهشنامه کلام . سال 6.شماره10. صص:71-96.
- حاکم نیشابوری. (1411ق). المستدرک علی الصحیحین. تحقیق مصطفی عبدالقادر عطا. بیروت: دارالکتب العلمیه.
- ذهبی، محمد بن احمد. (1407ق). تاریخ الإسلام و وفیات المشاهیر والأعلام. تحقیق عمر عبدالسلام تدمری. بیروت: دارالکتاب العربی.
- ذهبی، محمد بن احمد. (1413ق). سیر أعلام النبلاء. تحقیق شعیب أرناؤوط. محمدنعیم عرقسوسی. چاپ نهم. بیروت: مؤسسة الرسالة.
- رازی، فخرالدین. (1400ق). المحصول فی علم الأصول. تحقیق: طه جابر فیاض العلوانی. ریاض: جامعة الإمام محمد بن سعود الإسلامیة.
- _________. (1421ق). مفاتیحالغیب. بیروت: دارالکتب العلمیة.
- رفعت، محسن. (1399). « تحلیل انتقادی مهریه معنوی حضرت فاطمه زهرا ». فصلنامه مطالعات قرآن وحدیث . دوره 14. شماره27. صص:75-106.
- روحی برندق، کاوس. (1395). «قلمرو عصمت فاطمه زهرا  در حدیث «فاطمة بضعة منی». فصلنامه پژوهشهای اعتقادی کلامی. ش22. صص: 69 –90.
- سبحانی، جعفر. (1427ق). بحوث فی الملل و النحل. قم: موسسه النشر الاسلامی.
- ________. (1420ق). رسالة فی التحسین و التقبیح العقلیین. قم. موسسه امام صادق g .
- شنقیطی، محمد بن محمد المختار. (1415ق). اضواء البیان فی ایضاح القرآن بالقرآن. بیروت: دارالفکر.
- شوشتری، نورالله. (۱۴۰۹ق). احقاق الحق و ازهاق الباطل. قم: کتابخانه حضرت آیت‌الله ‌مرعشی.
- صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم. (1366). تفسیر القرآن الکریم. قم: بیدار.
- طبرسی، امین‌الدین. (1372). مجمعالبیان فی تفسیر القرآن. چاپ سوم. تهران: ناصر خسرو.
- طوسی، محمد بن حسن. (1363). الاستبصار. محقق حسن خرسان. تهران: دارالکتب الاسلامیه.
- _______________. (بی‌تا). التبیان فی تفسیر القرآن. بیروت: دار احیاء التراث العربی.
- _______________. (1365). تهذیب الاحکام. محقق حسن خرسان. تهران: دار الکتب الاسلامیه.
- عابدی جعفری، حسن؛ تسلیمی، محمدسعید؛ فقیهی، ابوالحسن؛ شیخ زاده، محمد. (1390). «تحلیل مضمون و شبکه مضامین روشی ساده و کارآمد برای تبیین الگوهای موجود به داده‌های کیفی». اندیشه مدیریت راهبردی. سال پنجم. شماره دوم. پاییز و زمستان 1390. شماره پیاپی 10. صص:151 – 198.
- عاملی، علی بن یونس. (1384). الصراط المستقیم. تصحیح: محمدباقر بهبودی. بی‌جا: المکتبة المرتضویة.
- غروی نائینی، نهله. (1387). « جایگاه حضرت فاطمه   در منابع اهل تسنن». فصلنامه مطالعات راهبردی زنان .دوره 11. شماره42. صص:182-199.
- فاضل مقداد. (1405ق). ارشاد الطالبین الی نهج المسترشدین. قم: کتابخانه آیت‌الله مرعشی.
- لاهیجی، عبدالرزاق. (1383). گوهر مراد. به تصحیح زین العابدین قربانی. تهران: سایه.
- کلینی، محمد بن یعقوب. (1430ق). الکافی. قم: دارالحدیث..
- کمالی، یحیی. (1397). «روش‌شناسی تحلیل مضمون و کاربرد آن در مطالعات سیاست‌گذاری عمومی». فصلنامه سیاستگذاری عمومی. دوره 4. شماره 2. صص: 189 – 208.
- مجلسی، محمدباقر. (1403ق). بحار الأنوار. بیروت: موسسة الوفاء.
- مسلم بن حجاج. (1412ق). الجامع الصحیح. تحقیق محمد فؤاد عبدالباقی. قاهره: دارالحدیث.
- مظفر، محمدحسن. (۱۴۲۲ق). دلایل الصدق لنهج الحق. قم: موسسة آل البیت b .
- مفید، محمد بن نعمان. (1414ق). مسار الشیعة فی مختصر تواریخ الشیعة. تحقیق محمد مهدی نجف. چاپ دوم. بیروت: دارالمفید.
- مقریزی، احمد بن علی. (1420ق). امتاع الاسماع بما للنبی من الاحوال و الاموال و الحفده و المتاع. بیروت: دارالکتب العلمیة.
- نسائی، احمد بن علی. (1411ق). السنن الکبری. بیروت: دار الکتب العلمیة.
- ____________. (بی‌تا). المجتبی من السنن. اردن: بیت الافکار الدولیه.
- واقدی، محمد بن عمر. (1409ق). المغازى. تحقیق مارسدن جونس. چاپ سوم. بیروت: مؤسسة الأعلمی.