تحلیل سبک شناختی قصاید رضویه در دیوان شیخ آذری اسفراینی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیارمجتمع آموزش عالی فنی و مهندسی اسفراین. خراسان شمالی. اسفراین. ایران

چکیده

مدح و منقبت در قالب قصاید مذهبی، از عمده‌‌ترین روش‌های ابراز علایق دینی شاعران به اولیای دین بوده است. نازک‌اندیشی و لطافت بیان در شعر آیینی وقتی با ابراز احساسات برای ائمه اطهارb تلفیق می‌‌یابد، زیباترین منظومه‌های ادبی را رقم می‌‌زند. شیخ فخرالدّین حمزة بن علی اسفراینی(784 - 866 ق.) متخلص به آذری از مشاهیر، مشایخ و شاعران قرن نهم هجری، بخش زیادی از قصاید او در منقبت ائمۀ اطهارb سروده شده است. با مراجعه به قصاید دیوان آذری، مدح و ارادت به ائمه اطهارb و به طور خاص امام رضاg به سبب حضور این شاعر در خراسان قابل توجه است. این مقاله با بررسی و تحلیل قصاید رضویه در دیوان شیخ آذری، برآن بوده است تا ویژگی‌‌های سبک‌‌شناسی و نوآوری‌‌هایی را که شاعر به آن توجّه داشته، در سه سطح، زبانی، ادبی و فکری واکاوی و جنبه‌‌های زیبایی‌‌شناختی آن را شناسایی کند. آذری با بیانی شیوا و روان، موفق شده است قصاید رضوی را همراه با صنایع ادبی و مفاهیم عمیق مذهبی و تاریخی بسراید. درون‌‌مایه و زبان فکری شاعر با مفاهیم آیینی ترکیب یافته و شاعر به‌خوبی، ارادت خود را با نگاهی عرفانی و با زبان شعر بیان کرده است.

کلیدواژه‌ها


قرآن کریم.
آذری اسفراینی، حمزه بن علی. (1389). دیوان آذری اسفراینی. تحقیق و تصحیح. دکتر محسن کیانی و سید عباس رستاخیز. تهران: کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی.
آمدی، حسن‌بن بشر. (۱۴11/۱۹91). المؤتلف و المختلف فی اسماءالشعراء و کناهم و القابهم و انسابهم و بعض شعرهم. تحقیق الاستاذ الدکتور ف. کرنکو. بیروت: دار الجیل.
آمدی، عبدالواحد بن محمد تمیمی. (1410ق). غرر الحکم و درر الکلم. به تحقیق سید مهدی رجایی. قم: دارالکتاب الاسلامی.
آیت اللهی، سیدمهدی. (1374). آشنایی با معصومین. تهران: جهان آرا.
ابن‌بابویه، محمدبن علی. (1378). عیون الاخبار الرضا. به تحقیق مهدی لاجوردی. تهران: جهان.
ابن‌‌جوزی، یوسف‌‌بن قزاوغلی. (1418). تذکرة الخواص من الأمة بذکر خصائص. قم: شریف الرضی.
ابن‌شهر آشوب، محمدبن علی. (بی تا). مناقب آل ابی طالب. تصحیح سیدهاشم رسولی محلاتی. قم: علامه.
ابن‌قتیبه، عبدالله بن مسلم. (۱۳۸۶ـ۱۳۸۷/ ۱۹۶۶ ـ۱۹۶۷). الشعر والشعراء. قاهره: چاپ احمد محمد شاکر.
بافقی، محمد مفید مستوفی. (1340). جامع مفیدی. به کوشش ایرج افشار. تهران: بی‌نا.
جمحی، محمدبن سلام. (۱۹۵۲). طبقات فحولالشعراء. قاهره: چاپ محمود محمد شاکر.
حر العاملى، محمدبن حسن. (1409ق). وسائل الشیعه. قم: آل البیتb.
دولتشاه سمرقندی، علاءالدوله. (۱۳۱۸/۱۹۰۰). تذکرة الشعراء. لیدن: چاپ ادوارد براون.
رازی، امین احمد. (1378). تذکره هفت اقلیم. تصحیح، تعلیقات و حواشی سیدمحمدرضا طاهری. تهران: سروش.
سلامت آذر، رحیم. (1391). «بررسی سبک شناسی غزلیات شیخ آذری اسفراینی». فصلنامه تخصصی سبک شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب). سال پنجم. شماره دوم.صص: 229- 248.
شکاکی، حیدرعلی. (1399). «مقایسه سبک شناسی ترکیب بند آذری اسفراینی و محتشم کاشانی». فصلنامه مطالعات ادبی متون اسلامی. سال پنجم. پیاپی 17. شماره اول. صص: 147- 174.
شفیعی کدکنی، محمدرضا. (1368). موسیقی شعر. تهران: نشر آگه.
________________. (1378). زبور پارسی، نگاهی به زندگی و غزل‌‌های عطار. تهران: آگاه.
شمیسا، سیروس. (1373). بیان. تهران: انتشارات فردوس.
__________. (1375). کلیات سبک شناسی. تهران: انتشارات فردوس.
__________. (1380). سیر غزل در شعر فارسی. تهران: انتشارات فردوس.
شهیدی، سیدجعفر. (1368). «ستایش و سوگ امام رضاg در شعر». مجموعه آثار دومین کنگره جهانی حضرت رضاg. صص: 572- 638. چاپ سوم. مشهد: آستان قدس رضوی.
صفا، ذبیح‌الله. (۱۳۸۱).  تاریخ ادبیات ایران. جلد چهارم. تهران: ققنوس.
طباطبایی، سید محمد حسین. (۱۳۹۰ق). المیزان فی تفسیر القرآن. بیروت: موسسه الاعلمی للمطبوعات.
طوسی، محمدبن حسن. (1414ق). الامالی. قم: دارالثقافه.
فتوحی رودمعجنی، محمود. (1389). بلاغت تصویر. تهران: انتشارات سخن.
فرشته، محمّد قاسم هندوشاه. (1301). گلشن ابراهیمی یا تاریخ فرشته. کانپور: بی‌نا.
فروزانفر، بدیع الزمان. (1383). تاریخ ادبیات ایران در عصر تیموریان. تهران: انتشارات فرهنگ و ارشاد اسلامی.
مجلسی، محمدباقر. (1403). بحار الانوار. تصحیح جمعی از محققان. بیروت: دار احیاء التراث العربی.
مفید، محمدبن محمد. (بی‌‌تا). الارشاد. ترجمه رسولی محلاتی.تهران: اسلامیه.
مقریزی، تقی الدین احمدبن علی. (1420). امتناع الاسماع بما للنبی من الاحوال و الاموال و الحفده و المتاع. جلد سوم. لبنان: دارالکتاب العلمیه.
واردی، زرین. (1384). «مضامین رایج در شعر برخی از شاعران قرن نهم». مجله علوم اجتماعی و انسانی دانشگاه شیراز. دوره بیست و دوم. شماره اول. صص: 91- 110.
هادی، روح الله. (1388). «سیمای امام رضاg از سنایی تا جامی». فصلنامه تخصصی سبک شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب). دوره دوم. شماره دوم. صص: 155- 170.
یارشاطر، احسان. (1334). شعر فارسی در عهد شاهرخ. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
یلمه‌ها، احمدرضا؛ ولی محمدآبادی، مهدیه. (1394). «بررسی تطبیقی مدایح رضوی در شعر عربی و فارسی از ابتدا تا پایان قرن دهم». کاوشنامه ادبیات تطبیقی. سال پنجم. شماره 20 . صص: 103- 121.
یوسف نژاد، یوسفعلی. (1390). تصحیح دیوان شیخ آذری. رساله دکترای رشته زبان و ادبیات فارسی. تهران: دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات.