جایگاه حضرت خدیجه (س) در مدیریت و ساماندهی بحران محاصره شعب ابی طالب

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استاد یار گروه معارف اسلامی دانشگاه علوم پزشکی بوشهر

2 عضو هیات علمی گروه معارف اسلامی دانشگاه علوم پزشکی بوشهر

3 استادیار گروه آموزش الهیات و معارف اسلامیِ دانشگاه فرهنگیان

چکیده

گسترش و اشاعۀ اسلام و مقابله با موانع و دشمنی‌های آن، مرهون مجاهدت‌های پیامبرs و مردان و زنان بزرگی بوده است. تحریم و محاصره مسلمانان در شعب ابی‌طالب از حوادث مهم، طاقت‌فرسا و سرنوشت‌ساز قبل از هجرت در تاریخ صدر اسلام به شمار می‌رود که سامان‌دهی هوشمندانه و مدبرانه پیامبر و یارانش طی این رویداد، تأثیر شگرفی در تقویت و اشاعۀ مبانی اسلام و نیز غلبۀ مسلمانان بر مصائب و مشکلات بعدی داشت. در این میان، جایگاه حضرت خدیجهh به‌عنوان همسر پیامبرs، مواضع و سهم وی در مدیریت این بحران عظیم، موضوع قابل‌درنگی است که روشن کردن ابعاد و زوایای آن، پژوهشی مستقل و جامع را می‌طلبد. از این‌رو، این جستار با روشی توصیفی‌تحلیلی، به دنبال پاسخ این سؤالات است که حضرت خدیجه در بحران شعب ابی‌طالب چه جایگاهی داشته و سهم وی در مدیریت این بحران چه بوده است؟ یافته‌ها نشان می‌دهد که حضرت خدیجهh در جایگاه اولین بانوی مسلمان و همسر رسول خداs با انفاق ثروت چشمگیر خود برای رفع نیازهای مسلمانان در شعب، همچنین پایداری، مدیریت و نفوذ وی در دور زدن برخی تحریم‌ها و بی‌اثر کردن آن، در کنار مساعی و حمایت‌های بی‌دریغ وی از پیامبر، به سهم خود در شکستن و الغای محاصرۀ اقتصادی و اجتماعی مسلمانان در شعب، تأثیر بسزایی داشته ‌است.

کلیدواژه‌ها


قرآن کریم.
 آیتی، محمدابراهیم. (1378). تاریخ پیامبر اسلام. تهران: دانشگاه تهران.
 ابن اثیر، عزالدین علی بن اثیر. (1384). تاریخ الکامل. ترجمه سیدحسین روحانی. جلد سوم. تهران: اساطیر.
 ابن بابویه، محمد بن علی. (1417‌ق). امالی. قم: مؤسسه البعثه.
 ابن سعد، محمد بن سعد. (1374). الطبقات الکبری. ترجمه محمود مهدوی دامغانی. تهران: فرهنگ و اندیشه.
 ابن شهر آشوب. (1376‌ق / 1956‌م). مناقب آل‌ابی‌طالب. تصحیح لجنه من اساتذه. نجف: المطبعه الحیدریه.
 ابن عبدالبر، ابوعمر یوسف بن عبدالله. (1992). الاستیعاب فی معرفة‌الأصحاب. تحقیق علی محمد البجاوی. بیروت: دارالجیل.
 ابن کثیر، أبوالفداء اسماعیل بن عمر. (1986). البدایة و النهایة. بیروت: دار الفکر.
 ابن هشام. (1383) سیرت رسول الله. ترجمه رفیع‌الدین اسحاق بن محمد همدانی (قاضی ابرقوه). ویرایش جعفر مدرسی صادقی. تهران: مرکز.
 اشتهاردی، محمد. ( 1377). حضرت خدیجه اسطوره ایثار و مقاومت. تهران: مؤسسه انتشارات نبوی.
 افراسیاب‌پور، علی اکبر؛ ولی‌پور چهارده، فلور. (1391). «نقش زن در زندگی پیامبران الهی». فصلنامه زن و فرهنگ. سال چهارم. شماره چهاردهم. زمستان 1391. صص: 57-68.
آئینه‌وند، صادق. (1361). تاریخ زنان صدر اسلام. تهران: نشر جهاد دانشگاهی دانشگاه الزهرا.
بلاذری، احمد بن یحیی. (1417‌ق). أنساب الأشراف. جلد اول. بیروت: دارالفکر اسلامی.
 بیهقی، ابوبکر. (1403ق). دلائل النبوه. بیروت: دارالمکتب العلمیه.
 ترمذی، محمد بن عیسی. (بی تا). سنن الترمذی. قاهره: نشر محمد عبدالمحسن الکتبی.
 جاحظ، عمرو بن بحر. (1411ق). رسائل. به تحقیق عبدالسلام هارون. بیروت: دارالجمیل.
 جعفریان، رسول. (1387). تاریخ سیاسی اسلام، سیره رسول خدا. جلد اول. تهران: دلیل ما.
 حلبی، علی بن ابراهیم. (1409ق). السیرة الحلبیة النبویة. بی‌جا: دارالمعرفه.
 الحیدری، ابرار. (1399). «بررسی دعوت پیامبرs از سال هفتم تا دهم بعثت؛ محاصره شعب ابی‌طالب». تاریخ‌نامه اسلام. سال دوم. شماره سوم. بهار و تابستان 1399. صص: 43-52.
 ذهبی، محمد بن احمد.(1407ق). تاریخ الاسلام و وفیات المشاهیر و الاعلام: عهد الخلفاء الراشدین حوادث و وفیات. بیروت: دارالکتاب العربی.
 زرگری‌نژاد، غلامحسین. (1384). تاریخ صدر اسلام (عصر نبوت). تهران: سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه‌ها (سمت).
 سبحانی، جعفر. (1370). تاریخ اسلام. تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
 سبط بن جوزی، شمس‌الدین ابوالمظفر. (1418‌ق). تذکرة الخواص. قم: منشورات الشریف الرضی.
 سید حسین‌زاده یزدی، سعید؛ شریف‌زاده، محمدجواد. (1395). «سیره پیامبر اکرم در مقابله با تهدیدهای اقتصادی». فصلنامه اقتصاد اسلامی. سال شانزدهم. شماره 62. تابستان 1395. صص: 5-30.
 طبرسی، فضل‌بن‌حسن. (1417‌ق). اعلام‌الوری به اعلام الهدی. قم: آل‌البیتb.
 الطریحی، فخرالدین بن محمد. (1408ق). مجمع‌البحرین و مطلع‌النیرین. بی‌جا: مکتب نشر الثقافه الاسلامیه.
 عالمی، سیدمحمدرضا. (1395). «بررسی تأثیر اموال حضرت خدیجهh در زندگی و رسالت پیامبرs». همایش صدف کوثر. دورة یک. صص: 233-250.
 عاملی، جعفر مرتضی. (1411ق). الصحیح من سیرة‌النبی الاعظم. بیروت: دارالسیره.
عمید، حسن. (1389). فرهنگ فارسی جیبی عمید. ویراستار: عزیزالله علیزاده. تهران: انتشارات راه رشد.
 فاضل، جواد. (بی‌تا). معصوم سوم فاطمه الزهراh. تهران: مؤسسه علمی.
 فیاض، علی‌اکبر. (1381). تاریخ اسلام. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
 کاظمی، سید آصف. (1395). «تأثیر سیره و رفتار سیاسی حضرت خدیجه در شکل‌گیری و گسترش اسلام». سیره و سخن اهل‌ بیتb. شماره دوم. پاییز و زمستان 1395. صص: 92-120.
 کوفی، ابوالقاسم علی بن احمد. (1373). الاستغاثة فی بدع الثلاثة. تهران: اعلمی.
 مجلسی، محمدباقر. (1423ق). بحارالأنوار الجامعة لدرر اخبار الائمة الاطهار. دارالتعارف للمطبوعات.
محمد بن محمد رفیع. (1306ق). تذکرة الخواتین(در شرح حال مشاهیر نسوان عالم از عرب و روم و هند و عجم از صدر اسلام تاکنون). هند: بی نا.
 مسعودی علی بن الحسین. (1382). مروج الذهب. ج‌1. ترجمه ابوالقاسم پاینده. چاپ هفتم. تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
 مطهری، مرتضی. (1386). مجموعه آثار. ج 17. تهران: صدرا.
 یعقوبی، احمد بن ابی‌یعقوب. (1371). تاریخ یعقوبی. ترجمه محمدابراهیم آیتی. تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
 ______________. (بی‌تا). تاریخ‌ الیعقوبی. بیروت: دار الصادر.
منابع انگلیسی
 Hussain, Naseeha S.,(2015) Khadija and Aisha: A Study of Premodern and Modern Scholarly Portrayals”, Graduate College of the University of Illinois at Urbana‐Champaign.