گفتمان عاطفی در دعای هفتم صحیفه سجادیه

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار زبان و ادبیات عربی، دانشگاه علوم اسلامی رضوی، مشهد ، ایران

2 دانشجوی دکترای فقه و مبانی حقوق دانشگاه علوم اسلامی رضوی، مشهد، ایران

چکیده

عاطفه از عناصر مهم و اثرگذار در متون ادبی است. متون دینی علاوه بر داشتن مفاهیم عمیق فکری و محتوایی و مهم‌ترین آموزه‌های دینی، واجد اثرگذاری عاطفی نیز است؛ خطاب در این متون به‌گونه‌ای است که بتواند تاثیر مناسبی بر احساسات مخاطب بگذارد. از این رو، متون دینی علاوه بر این‌که سرشار از مفاهیم ناب توحیدی است، به مقولۀ انگیزش عاطفه و تأثیر عاطفی توجه ویژه‌ای شده است.  دعای هفتم صحیفۀ سجادیه که امام زین العابدین(ع) در سختی‌ها و مشکلات به خواندن آن سفارش فرموده‌اند، از جملۀ این متون دینی است که در آن به این مقوله به طور دقیق توجه شده است. این مقاله کوشیده به روش توصیفی تحلیلی عنصر عاطفه را در پرتو این دعای ارزشمند بررسی کند. دعای هفتم صحیفۀ سجادیه علاوه بر این‌که سرشار از مفاهیم ناب توحیدی است، در آن به مقولۀ انگیزش عاطفه و تأثیر عاطفی توجه ویژه‌ای شده است. طرح‌وارۀ فرایند عاطفی در دعای هفتم در پنج مرحلۀ: 1. تحریک عاطفه 2. آمادگی 3. هویت 4. هیجان 5. ارزیابی ترسیم یافته است. بی‌شک، دعای مذکور در پرتو گفتمان عاطفی توانسته پیام خود را به بهترین وجه به مخاطب منتقل کند.

کلیدواژه‌ها


آقا بزرگ طهرانی. (1403ق). الذریعة. بیروت: دارالأضواء.
ابن بابویه، أبوجعفر محمّد بن علی. (1417ق). الأمالی. قم: تحقیق ونشر: مؤسّسة البعثة.
ابن شعبه حرانی، أبومحمّد الحسن بن علی. (1404ق). تحف العقول عن آل الرسول. تحقیق: علی اکبر الغفاری. قم: مؤسّسة الشر الإسلامی التابعة لجماعة المدرّسین.
باقری، مهری. (1386). مقدّمات زبانشناسی. تهران: انتشارات سمت.
بستانی، محمود. (1409ق). الإسلام والفن. مشهد: مجمع البحوث الإسلامیة.
_________. (1414ق). القواعد البلاغیة فی ضوء المنهج الإسلامی. مشهد: مجمع البحوث الإسلامیة.
ثروتیان، بهروز. (1352). فرهنگ اصطلاحات و تعریفات نفایس الفنون. تبریز: مؤسسه تاریخ و فرهنگ تمدّن.
جعفری، زهرا. (1389). «مجموعه روش‌های تحقیق در علوم اجتماعی؛ روش تحلیل گفتمان». کتاب ماه علوم اجتماعی. شماره 25. صص:64- 75.
حر عاملی، محمد بن حسن. (1414ق). وسائل الشیعة. تحقیق ونشر: مؤسسة آل البیت لإحیاء التراث. قم.
حویزی، عبدعلی بن جمعه. (1389). نورالثقلین. قم: دفتر نشر نوید اسلام.
خمینی، روح الله. (1361). صحیفه نور. تهران: سازمان مدارک فرهنگی انقلاب اسلامی.
رضایی، رضا. (1400). «واکاوی مؤلفه‌های بُعد عاطفی گفتمان در داستان کوتاه «میعاد» اثر گلی ترقی: رویکردی نشانه ـ معناشناختی به تحلیل گفتمان ادبی». جستارهای زبانی . دوره 12. ش66. صص: 629- 660.
روشنفکر، کبری؛ محمدی، دانش. (1388). «تحلیل گفتمان ادبی خطبه های حضرت زینبh ». سفینه . سال 6. ش22. صص:127- 149.
سید ابن طاووس، رضی الدین علی بن موسی.(بی‌تا). فلاح السائل و نجاح المسائل. قم: مکتب الإعلام الإسلامی.
سیدقطب. (1424ق). النقد الأدبی أصوله ومناهجه. مصر: دارالشروق.
الشایب، أحمد. (1994م). أصول النقد الأدبی. مصر: مکتبة النهضة المصریة.
شبر، جواد. (1988م). أدب الطف أو شعراء الحسین. بیروت: دارالمرتضی.
شعیری، حمیدرضا. (1385). تجزیه وتحلیل نشانه معناشناختی گفتمان. تهران: انتشارات سمت.
شفعیعی کدکنی، محمدرضا. (1383). ادوار شعر فارسی. تهران: نشرسخن.
_______________. (1376). موسیقی شعر. تهران: نشرآگاه.
شکیباپور، عنایت‌الله. (1363). دایرةالمعارف روانشناسی. تهران: انتشارات فروغی.
صلح‌جو، علی. (1377). گفتمان و ترجمه. تهران: نشر مرکز.
طباطبایی، سید محمد حسین. (بی‌تا). المیزان فی تفسیر القرآن. قم: نشر: مؤسسة النشر الإسلامی التابعة لجماعة المدرسین.
طبرسی، الشیخ أبو الفضل بن الحسن. (1415ق). مجمع البیان فی تفسیر القرآن. تحقیق وتعلیق: لجنة من العلماء والمحققین. تقدیم: السید محسن الأمین العاملی. بیروت: مؤسسة الأعلمی للمطبوعات.
عثمان، عبدالکریم. (1369). روانشناسی از دیدگاه غزالی و دانشمندان اسلامی. مترجم: سید محمد باقر حجتی. تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی.
قرشی بنابی، علی اکبر. (1366). تفسیر احسن الحدیث. تهران: واحد تحقیقات اسلامی بنیاد بعثت.
کفعمی، الشیخ تقی الدین إبراهیم بن علی. (1403ق). المصباح. بیروت: مؤسسة الأعلمی للمطبوعات.
کلینی، أبو جعفر محمّد بن یعقوب. (1363). الکافی. تحقیق: علی أکبر الغفاری. طهران: دار الکتب الإسلامیة.
محمدی، فاطمه. (1394). «بررسی نظام عاطفی گفتمان در شعر قاصدک اخوان ثالث با رویکرد نشانه – معناشناسی». ارائه شده در سومین کنفرانس بین المللی پژوهشهای کاربردی در مطالعات زبان. تهران: دانشگاه جامع علمی کاربردی.
محمودی، مریم؛ خادم، اعظم. (1396). «کاربست گفتمان عاطفی در متون تعلیمی با تکیه بر باب پنجم گلستان سعدی». پژوهشنامه ادبیات تعلیمی. دوره 9. ش33. صص:91- 120.
مجلسی، محمدباقر. (1404ق). مرآة العقول فی شرح أخبار الرسول. تقدیم: السیّد مرتضی العسکری. تصحیح: السیّد هاشم الرسولی. طهران: دارالکتب الإسلامیة.
مدنی، السید علی خان. (1415ق). ریاض السالکین. تحقیق: السیّد محسن الحسینی الأمینی. قم: مؤسّسة النشر الإسلامی.
نورسیده، علی اکبر؛ پوربایرام، رقیه. (1400). «تحلیل نشانه- معناشناسانه طرح‌واره عاطفی در گفتمان دو شعر: «در امواج سند» و«أبدُ الصُبّار»». متن پژوهی ادبی . دوره25. ش 89. صص:167- 189.
 منابع اینترنتی
 نقش معرفت‌افزایی صحیفه سجادیه، قابل دسترسی در پایگاه اینترنتی: https://hawzah.net . تاریخ مشاهده: 10/12/1401.