زیبایی‌شناسی خطبه شانزدهم نهج‌البلاغه در پرتو نقد فرمالیستی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استاد گروه زبان و ادبیات عربی دانشگاه تهران

2 دانشجوی کارشناسی ارشد زبان وادبیات عرب دانشگاه تهران

چکیده

نهجالبلاغه اثری ارزشمند است که تحلیل و بررسی متن این کتاب از دیدگاه مکتب فرمالیستی، میتواند جلوهها و زیباییهای ظاهری و باطنی آن را آشکار سازد. فرمالیستها به بررسی جنبههای شکلی و صوری اثر میپردازند و آن را فارغ از بافتهای تاریخی، اجتماعی، روانی و حواشی متن بررسی میکنند. در این پژوهش نیز به روش توصیفی تحلیلی و با تکیه بر مؤلفههای نقد فرمالیستی، به تحلیل و بررسی خطبة شانزدهم نهجالبلاغه پرداخته شده است. این هدف از طریق بررسی و تحلیل بافت اثر ادبی و عناصر تشکیل دهندة آن یعنی صامتها و مصوّتها، هجاها، صور خیال، استعارهها، سجعها و ... صورت گرفته است. از یافتههای تحقیق اینگونه استنباط میشود که حضرت امیر (ع) برای خلق چنین اثری تنها به محتوای متن توجه نداشتهاند، بلکه روساخت و فرم آن نیز برای ایشان اهمیت داشته است. امام (ع) با آراستن فرم اثر به انواع شگردهای هنری و بیانی به آفرینش معناهایی فراتر از معانی قاموسی واژگان دست زده است.

کلیدواژه‌ها


ـ قرآن کریم.
ـ آبیاری قمصری، محیا. (1396). «نقد فرمالیستی پنج خطبه از نهج‌البلاغه». پایاننامه کارشناسی ارشد. دانشگاه تهران.
ـ احمدیان، حمید؛ سعیداوی، علی. (1392). «دراسة شکلانیة لخطبة الولایة للإمام علی g». اضاءات نقدیه فی الادبین العربی و الفارسی. شماره 11. صص:111 – 130.
ـ احمدی، بابک. (1386). ساختار و تأوین متن. تهران: نشر مرکز.
ـ تفتازانی، مسعود بن عمر. (2010). مختصر المعانی. کراچی: مکتبة البشرى.
ـ جرجانی، عبد القاهر. (1389) . اسرار البلاغه. تحقیق محمود محمد شاکر. جده: دار المدنی.
ـ خلیل اسماعیل، عبدالله. (2012). «الإیقاع فی شعر سمیح القاسم». پایاننامه کارشناسی ارشد. جامعة الأزهر. غزه.
ـ دادبه، اصغر. (۱۳۶۷). «مدخل بیان». دایره المعارف بزرگ اسلامی . تهران : دایره المعارف بزرگ اسلامی.
ـ شایگانفر، حمید رضا. (1384) . نقد ادبی. تهران: انتشارات دستان.
ـ شفیعی کدکنی، محمد رضا. (1388). موسیقی شعر. تهران: انتشارات آگه.
ـ   ـــــــــــــــــــــــــــ. (1391). رستاخیز کلمات. تهران: انتشارات سخن.
ـ شمیسا، سیروس. (1390). نقد ادبی. تهران: نشر میترا.
ـ صفوی، کوروش. (1383). از زبانشناسی به ادبیات. تهران: انتشارات سورة مهر.
ـ عباس، حسن. (1998). خصائص الحروف العربیه. دمشق: اتحاد الکتاب العرب.
ـ عبده، محمد. (بی‌تا). شرح نهجالبلاغه. بغداد: مکتبه النهضه.
ـ عزام، محمد. (2001). النص الغائب؛ تجلیات التناص فی الشعر العربی. دمشق: اتحاد الکتاب العرب.
ـ قویمی، مهوش. (1383الف). آوا و القا. تهران: انتشارات هرمس.
ـ  ـــــــــــــــ. (1383ب). «تحلیل ساختاری- زبان‌شناختی و کاربرد آن در شعر نو فارسی». مجموعه مقالات همایش نقد ادبی در قرن بیستم. تبریز: انتشارات دانشگاه تبریز.
ـ محبتی، مهدی. (1380). بدیع نو. تهران: نشر سخن.
ـ مرتضایی، جواد. (1389). «از نشانه شناسی، هنجارگریزی و تصویر خیال تا زبان شعر». پژوهشهای زبان و ادبیات فارسی. شماره 4. صص:33- 42.
ـ مکارم شیرازی، ناصر و دیگران. (1390). شرح تازه و جامعی بر نهج البلاغه. تهران: دار الکتب الإسلامیه.
ـ ملاابراهیمی، عزت ؛ محیا، آبیاری قمصری. (1395). زیبایی شناسی شعر مقاومت فلسطین در پرتوی تقد فرمالیستی. تهران: نشر رستان.
ـ   ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ. (1396). «رهیافتی صورت‌گرایانه بر خطبه آفرینش طاووس در نهج‌البلاغه». پژوهشنامه نهجالبلاغه. دوره 5. شماره 19. صص:41 – 59.
ـ ملاابراهیمی، عزت ؛ آبیاری قمصری، محیا؛ بنی تمیمی، ندا. (1399). «تبیین العناصر الجمالیة فی الخطبة ۱۸ من نهج‌البلاغة وفق المقوّمات الشکلانیة ». دراسات حدیثة فی نهجالبلاغة. شماره6. صص: 11- 21.
ـ موسی، خلیل. (2000) . قراءات فی الشعر العربی الحدیث والمعاصر. دمشق: اتحاد الکتاب العرب.
ـ میراحمدی، سیدرضا؛ نجفی ایوکی؛ زریوند، نیلوفر. (1394). «تحلیل و بررسی خطبۀ اشباح از منظر نقد فرمالیستی». پژوهشنامه نقد ادب عربی. دوره 6. شماره 1. صص: 213 – 249.
ـ نجفی ایوکی، علی؛ میراحمدی، سید رضا، زریوند، نیلوفر. (1394). «زیبایی شناسی خطبۀ آفرینش در پرتو نقد فرمالیستی». حدیثپژوهی. سال.7. شمارۀ 13. صص:277 – 310.
ـ نجفی ایوکی، علی؛ زریوند، نیلوفر. (1394). «نقد فرمالیستی خطبۀ قاصعه». زبانپژوهی. سال 7. شماره 15. صص:7- 42.
ـ نیوا، ژرژ. (1393). نقد ادبی. ترجمه علی مرتضویان. چاپ چهارم. تهران: سازمان چاپ و انتشارات.
ـ هاشم‌زاده، سمیه؛ جمشیدی حسن آبادی، جواد. (1394). «بررسی تصویر هنری پرندگان و حشرات در نهج‌البلاغه از دیدگاه نقد فرمالیستی». فصلنامه قرآنی کوثر. شماره 56. صص:95- 116.
ـ هاشمی، احمد. (1999). جواهر البلاغة فی المعانی والبیان والبدیع. تحقیق یوسف صمیلی. بیروت: المکتبة العصریه.
ـ هوارث، دیوید. (1387). «سوسور، ساختارگرایی و نظامهای نمادین». مترجم نظام بهرامی کمیل. رسانه. شماره 4. صص: 189- 190.