آیه « بالوالدین احساناً» در آینه دعای 24 صحیفه سجادیه با تکیه بر شرح سید علی خان مدنی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار دانشگاه شیراز، دانشکده الهیات و معارف اسلامی بخش علوم قرآن و فقه

2 دانشجوی دکترای دانشگاه شیراز، دانشکده الهیات و معارف اسلامی بخش فلسفه و کلام اسلامی

چکیده

 امام سجاد (ع) در موارد متعددی از صحیفه سجادیه به‌طور صریح یا ضمنی از آیات قرآن سخن به میان آورده‌اند، چنان‌که در دعای 24 که دربارۀ حقوق متقابل والدین و فرزندان سخن می‌گوید، به‌طور ضمنی به آیۀ «و بالوالدین احساناً» اشاره کرده‌اند. نتایج این پژوهش حاکی است که بهره‌گیری از کتب تفاسیر فریقین، کتب روایی، کتب لغت و منابع فقهی برای تفسیر و شرح دعاهای امام سجاد (ع) از جمله آیۀ «و بالوالدین احساناً» بسیار مهم است. از تفسیر گسترده آیات در شرح دعاهای امام سجاد (ع) برمی‌آید که به‌طور مستقیم یا غیرمستقیم حجم وسیعی از آیات مورد توجه امام سجاد (ع) قرار گرفته است. از نگاه امام سجاد (ع) والدین و فرزندان حقوق متقابلی دارند که رعایت آن‌ها برای استحکام خانواده ضروری است. از جمله حقوق والدین احسان و نیکی فرزندان به آن‌هاست که به شیوه‌های گوناگون تحقق می‌یابد. والدین برای فرزندان خویش باید هیبتی مانند سلطان داشته باشند و فرزندان باید از خطای ایشان چشم‌پوشی کنند. یکی از راه‌های ایجاد محبت بین اعضای خانواده، دعای آ‌ن‌ها در حق یکدیگر است. از همین رو، دعا برای والدین حتی پس از دنیا رفتن ایشان و به‌صورت مکرر، مطلوب است. این پژوهش به روش توصیفی تحلیلی و با استفاده از منابع کتابخانه‌ای انجام شده است.

کلیدواژه‌ها


ـ قرآن کریم. ترجمه محمدرضا آیینه‌وند لرستانی. (1377). ترجمه با عنوان «کلمة الله العلیا». تهران: بی‌نا.
ـ صحیفۀ سجادیه. (1376). قم: دفتر نشر الهادی.
ـ آصفی، محمد مهدی. (بی‌تا). دعاء الاسحار للامام السجاد بروایة ابی حمزة الثمالی. بی‌جا: بی‌نا.
ـ آلوسی، محمود بن عبدالله. (1415ق). روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم و السبع المثانی. بیروت:  دار الکتب العلمیة.
ـ ابن بابویه، محمد بن علی. (1413ق).  من لایحضره الفقیه. قم: دفتر انتشارات اسلامی .
ـ ابن فارس، احمد بن فارس. (1404ق).  معجم مقاییس اللغه. قم: مکتب الاعلام الاسلامی.
ـ ابن منظور مصری، محمد. (1414ق).  لسان العرب. بیروت: دار صادر.
ـ اصفهانی احمد آبادی، محمد تقی. (1383) . مکیال المکارم. ترجمۀ مهدی حائری. تهران:  نشر مهر قائم.
ـ افندی، عبد الله بن عیسی بیگ. (1389). ریاض العلماء. ترجمه محمدباقر خراسانی. مشهد: بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی.
ـ ایفا علویه، ناصرالدین. (1428ق). «صورة من الحیاة و بالوالدین احساناً» . بقیة الله. شماره 188. صص: 38-39.
ـ برقی، احمد بن محمد. (1371).  المحاسن للبرقی. قم:  دار الکتب الاسلامیه.
ـ بغدادی، اسماعیل. (1951م) . هدیة العارفین. بیروت: دار احیاء التراث العربی.
ـ تبریزی، جواد. (1416ق).  ارشاد الطالب الی التعلیق علی المکاسب. قم:  مؤسسه اسماعیلیان.
ـ تجلیل تبریزی، ابو طالب. (بی‌تا).  التعلیقة الاستدلالیة علی تحریر الوسیلة. بی‌جا. بی‌نا.
ـ جوهری، اسماعیل بن حماد. ‌(1410ق).  الصحاح تاج اللغة وصحاح العربیة. بیروت: دار العلم للملایین.
ـ خامنه‌ای، سیدعلی. (1428ق).  مکارم الاخلاق و رذائلها. گردآوری علی عاشور. بیروت: مؤسسة التاریخ العربی.
ـ خانی، احمد. (1392). ‌«روش شناسی و گرایش‌های تفسیری امام خمینی». حضور. شماره87. صص: 22-55.
ـ دلشاد تهرانی، مصطفی. (1383).  سیرۀ نبوی، منطق عملی. تهران: نشر دریا.
ـ راغب اصفهانی، حسین. (1412ق).  مفردات الفاظ القرآن. لبنان - سوریه: دار العلم الدار الشامیه.
ـ رحیمی ، مرتضی. (1390) . «نقش دعا در تحکیم نهاد خانواده از دیدگاه قرآن». کوثر. شماره 40. صص: 34-48.
ـ رزق، عاطف. (1386ق). «و بالوالدین احساناً». منبر الاسلام. شماره10. صص: 90-91.
ـ روستا، مریم. (1389). «برداشت آزاد و بالوالدین احساناً». مطالعات قرآنی نامه جامعه. شماره 68. صص:112-112.
ـ الزبیدی، مرتضی.  (1414ق).  تاج العروس. بیروت: دار الفکر.
ـ زحیلی، وهبه. (1418ق) .  التفسیر المنیر فی العقیده و الشریعه و المنهج. بیروت: دار الفکر.
ـ سبحانی، جعفر. (1424ق).  ارشاد العقول الی مباحث الاصول. قم:  مؤسسه امام صادقg.
ـ شهید اول عاملی، محمد بن مکی. (بی‌تا).  القواعد و الفوائد. قم: کتاب‌فروشی مفید.
ـ طباطبایی، تقی. (1423ق).  الدلائل فی شرح منتخب المسائل. قم: کتاب‌فروشی محلاتی.
ـ طبرسی، فضل بن حسن. (1372). مجمع البیان فی تفسیر القرآن. تهران: ‌انتشارات ناصرخسرو.
ـ طوسی شیخ، محمد بن حسن. (بی‌تا).  التبیان فی تفسیر القرآن. بیروت:  دار احیاء التراث العربی.
ـ علامه حلی، حسن بن یوسف. (1413ق).  مختلف الشیعه. قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزۀ علمیه قم.
ـ فیض کاشانی، ملامحسن. ( 1406ق).  الوافی. اصفهان: کتابخانه امیرالمؤمنینg.
ـ فیروز آبادی، محمد بن یعقوب. ( بی‌تا).  القاموس المحیط. بیروت: دار العلم.
ـ فیض الاسلام، علی نقی. (1376). ترجمه و شرح صحیفۀ سجادیه. تهران: فقیه.
ـ کلینی، محمد بن یعقوب. (1429ق).  الکافی. قم: دار الحدیث للطباعة و النشر.
ـ مجلسی، محمد باقر. (1410ق). بحار الانوار. بیروت: مؤسسة الطبع و النشر.
ـ محمود، عبد الرحمان. (بی‌تا).  معجم المصطلحات و الالفاظ الفقهیة. بی‌جا. بی‌نا.
ـ مدنی شیرازی، علی بن احمد. (1409ق). ریاض السالکین فی شرح صحیفة الساجدین. قم: مؤسسة النشر الاسلامی.
ـ عطاردی، عزیز الله. (1376). مسند الامام الرضاg. قم: مکتب الاعلام الاسلامی.
ـ مکارم شیرازی، ناصر. (1382).  برگزیده تفسیر نمونه. تهران: دار الکتب الاسلامیة.
ـ ممدوحی، حسن. (1392). ترجمه صحیفه سجادیه. قم: بوستان کتاب.
ـ مهنا ، عبد الله علی. (بی‌تا) . لسان اللسان. بیروت: دار الکتب العلمیة.
ـ نوری، میرزا حسین.  (1408ق) . مستدرک الوسائل. بیروت: مؤسسة آل البیت (ع)
ـ نیشابوری نظام الدین، حسن. (1416ق) . تفسیر غرایب القرآن و رغایب الفرقان. بیروت: دار الکتب العلمیه.