اصالت سنجی و بررسی اسناد نسخه‌های خطی منسوب به سلیم بن قیس

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

کارشناس ارشد علوم قرآن و حدیث ، دانشگاه قرآن و حدیث ، قم، ایران

چکیده

طبق منابع موجود و در طول قرون گذشته، مناقشات متعددی در منابع شیعی مخصوصاً منابع متأخر، پیرامون هویت تاریخی و شخصیت سلیم بن قیس، و نیز صحت و اعتبار این کتاب وجود داشته است. از سوی دیگر، هر اثر روایی و حدیثی را می‌توان از جنبه‌های متعددی مورد ارزیابی و تجزیه و تحلیل قرار داد؛ یکی از این جنبه‌ها بررسی اسناد احادیث یا اسناد کلی یک کتابِ روایی است. از آنجایی که روایات منسوب به سلیم دو گونه هستند؛ یک، احادیث اندک و غالباً کوتاه موجود در برخی منابع نخستین، و نیز احادیث 70 گانه و غالباً بلند کتاب‌های کنونی منسوب به سلیم؛ بنابراین لازم است اسناد هر کدام از این نوع روایات، جداگانه مورد بررسی و تجزیه و تحلیل قرار گیرند. در پژوهش پیش‌رو، ضمن گزارش اسناد نسخه‌های خطی کتاب‌های منسوب به سلیم، به تحلیل و اصالت‌سنجی این اسناد و برخی راویان آنها پرداخته شده است. در نتیجه مشخص گشت که، اسناد موجود در نسخه‌های خطی منسوب به سلیم، دو دستۀ قدیمی و نونویس هستند؛ و هر دو دسته آنها، جدای از وضعیت ارسالِ طویل، به دلایل متعددی همچون: «افتادگی راویان، اضطراب در اسناد و طبقه راویان، مشکلات رجالی راویان و حتی جعل سند» مخدوش و نامعتبر می‌باشند.

کلیدواژه‌ها


ـ ابن‌ابى‌الحدید. (1404ق). شرح نهج ‏البلاغه. قم: کتابخانه آیت‏اللّه‏ مرعشى نجفى.
ـ ابن‌‌حجر عسقلانی، احمد بن علی. (1326ق). تهذیب التهذیب. حیدرآباد دکن: بی‌نا.
ـ ابن‌حنبل، احمد بن محمد. (1408ق). العلل و معرفة الرجال. بیروت: المکتب الاسلامی.
ـ ابن‌شهرآشوب، محمدبن‌علی. (1376ق). مناقب آل ابیطالب. نجف: المکتبة الحیدریة.
ـ ابن‌غضائری، احمد بن الحسین. (1422ق). رجال ابن الغضائری. به کوشش حسینى جلالی. قم: دارالحدیث.
ـ ابن‌مشهدی، محمّد بن جعفر. (1419ق). المزار الکبیر. (چاپ القیومی الاصفهانی). قم: مؤسسة النشر الإسلامی.
ـ استادی، کاظم. (1399 الف). درباره اسناد سلیم. (مخطوط). قم: کتابخانه دارالحدیث.
ـ  ــــــــــــــ. (1399ب). درباره راویان سلیم. (مخطوط). قم: کتابخانه دارالحدیث.
ـ  ــــــــــــــ. (1399پ). درباره نسخههای خطی منسوب به سلیم. (مخطوط). قم: کتابخانه دارالحدیث.
ـ  ــــــــــــــ. (1399ت). «معرفی نسخه‌های خطی سلیم». میراث شهاب. ش99. صص:145ـ188.
ـ  ــــــــــــــ. (1399ث).درباره سلیم و کتاب او. (مخطوط). قم: کتابخانه دارالحدیث.
ـ  ــــــــــــــ. (1399ج). نسخههای خطی منسوب به سلیم. (مخطوط). قم: کتابخانه دارالحدیث.
ـ  ــــــــــــــ. (1400الف). اسرار آل محمد و سلیم بن قیس. قم: بوستان کتاب.
ـ  ــــــــــــــ.(1400ب). «بررسی انتساب سند کتاب سلیم به شیخ طوسی». علوم حدیث. دوره 26. شماره 99. صص:150-177.
ـ  ــــــــــــــ. (1400پ). «کتابشناسی توصیفی سلیم بن قیس هلالی». میراث شهاب. ش104. صص:133ـ184.
ـ  ــــــــــــــ. (1401الف). «گونه‌شناسی روایات معمربن‌راشد در منابع ‌شیعی». حدیث اندیشه. ش33. صص:71ـ80.
ـ  ــــــــــــــ. (1401ب). «گزارش شکلی اسناد نسخه‌های خطی کتاب‌های منسوب به سلیم». پایاننامه کارشناسیارشد. قم: دانشگاه قرآن و حدیث.
ـ  ــــــــــــــ. (1402). «بررسی انتساب سند یک گروه از نسخه خطی کتاب سلیم به ابن‌شهرآشوب». پژوهشنامه معارف اهلبیتb. دوره2. شماره3 . صص:124 154.
ـ إلهی‌خراسانی، علی‌اکبر[علی]. (1383). «نقدی بر مقاله پژوهشی درباره سلیم بن قیس هلالی». علوم حدیث. پاییز دورة4. شماره 33. صص:106ـ122.
ـ برقی، احمد بن عبدالله. (1383). رجال البرقی. تصحیح: کاظم موسوی میاموی. تهران: دانشگاه تهران.
ـ جلالی، عبدالمهدی. (1382). «پژوهشی درباره سلیم بن قیس هلالی». مطالعات اسلامی. ش60. صص:89 تا 126.
ـ  ــــــــــــــــــــ. (1383). «راوی کتاب سلیم بن قیس بر ترازو». علوم حدیث. زمستان شماره 34. صص:129 -155.
ـ جوزجانی، ابراهیم بن یعقوب. (بی‌تا). أحوال الرجال. پاکستان ـ فیصل آباد: حدیث اکادمی.
ـ حلی‌، حسن‌ بن‌ یوسف.‌ (1411ق). خلاصة الاقوال. قم: دارالذخائر.
ـ خویی‌، ابوالقاسم. (بی‌تا)‌. معجم رجال الحدیث. قم: منشورات‌ مدینة العلم.
ـ دارقطنی، علی بن عمر. (1403ق). الضعفاء والمتروکون. مدینه:  الجامعة الإسلامیة.
ـ الذهبی، محمد بن أحمد. (1416ق). میزان الإعتدال فی نقد الرجال. بیروت: دارالکتب العلمیة.
ـ الذهبی، محمد بن أحمد (1419ق)، تذکره الحفاظ طبقات الحفاظ. بیروت: دارالکتب العلمیة.
ـ ربانی، محمد حسن. (1389). بررسی اعتبار احادیث مرسل. قم: بوستان کتاب.
ـ سلیم بن قیس. (1059ق). کتاب سلیم بن قیس الهلالی (نسخه خطی). قم: کتابخانه آستان قدس رضوی. نسخه شماره 37633.
ـ  ــــــــــــــ. (1081ق). کتاب سلیم بن قیس الهلالی .(نسخه خطی). قم: کتابخانه آیت‌الله مرعشی. نسخه شماره 15612.
ـ  ــــــــــــــ. (1087ق). کتاب سلیم بن قیس الهلالی.(نسخه خطی حر عاملی). قم: کتابخانه آیت‌الله حکیم، نسخه شماره 6/316.
ـ  ــــــــــــــ. (1415ق). کتاب سلیم بن قیس الهلالی. تحقیق انصاری. قم: الهادی.
ـ  ــــــــــــــ. (918ق). کتاب سلیم بن قیس الهلالی .(نسخه خطی). قم: کتابخانه آیت‌الله مرعشی. نسخه شماره 1/13252.
ـ الصنعانی، عبدالرزاق بن همام. (بی‌تا). المصنف. بیروت: المجلس العلمی.
ـ طوسی، محمد بن حسن. (1348). اختیار معرفة الرجال. به‌ کوشش‌ حسن‌ مصطفوی. مشهد: مرکز تحقیقات و مطالعات.
ـ   ــــــــــــــــــــــــ. (1414ق). الامالی. قم: دارالثقافة.
ـ   ــــــــــــــــــــــــ. (1415ق). رجال طوسی. بکوشش الاصفهانی. قم: جامعه مدرسین.
ـ   ــــــــــــــــــــــــ. (1417ق). الفهرست. تحقیق: جواد القیومی. قم: بی‌نا.
ـ   ــــــــــــــــــــــــ. (1423ق). الغیبة. تهران: دارالکتب الاسلامیة.
ـ   ــــــــــــــــــــــــ. (1390ق). تهذیب الاحکام. بکوشش حسن موسوی‌خرسان. تهران: بی‌نا.
ـ غروی نائینی، نهله. (1396). «نگاهی به جایگاه سلیم بن قیس در کتابهای حدیثی و رجالی». پژوهشهای تعلیم و تربیت اسلامی. شماره 1. صص: 159 - 188.
ـ غوری، سید عبدالماجد. (1428ق). معجم المصطلحات الحدیثیة. دمشق: دارابن‌کثیر.
ـ فکوری، علی‌جمعه. (1397). «عمر بن اذینه و گونه‌شناسی روایات او در غیر از کتاب سلیم». سخن تاریخ. سال12. ش28.صص:111 – 137.
ـ مامقانی، عبدالله. (1349ق). تنقیح المقال فی علم الرجال. نجف: چاپ سنگی.
ـ   ــــــــــــــــ. (1385). تلخیص مقباس الهدایة. قم: دلیل‌ما.
ـ مدرسی طباطبایی، حسین. (1383). میراث مکتوب شیعه. ترجمه علی قرائی. قم: کتابخانه تاریخ ایران و اسلام.
ـ مِزّی، یوسف‌بن عبدالرحمان. (1422ق). تهذیبالکمال فی أسماءالرجال. چاپ بشار عواد معروف. بیروت: الرساله.
ـ نجاشی، احمد بن علی. (1407ق). رجال نجاشی. به کوشش زنجانی. قم: نشر اسلامی.
ـ نسائی، احمد بن علی. (1406ق). کتابالضعفاء و المتروکین. چاپ محمود ابراهیم زاید. بیروت: دارالمعرفه.
ـ نوری، حسین بن محمدتقی. (1382ق). مستدرک الوسائل. تهران: چاپ افست.