روش‌های تفسیری امامان شیعه در مواجهه با جریان‌های کلامی عصر حضور ائمه(ع)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانشیارگروه علوم قرآن و حدیث دانشگاه شاهد، تهران، ایران

چکیده

آیات کلامی قرآن از مفاهیم عمیق و دقیقی برخوردار می‌باشند، از این روی بیش از دیگر آیات به فهم ناسازوار و گاه تفسیرها و تأویل‌های ناصواب دچار شده‌اند و پیامدهایی چون عرضه عقاید باطل و در نتیجه شکل‌گیری و تکثر جریان‌های فکری و کلامی را به دنبال داشته‌اند؛ اهل بیت(ع) که وظیفه سترگ پاسداری و تبیین آیین و مکتب را عهده‌دار می‌باشند، ضمن تفسیر آیات مختلف قرآن، به تفسیر و تأویل صحیح آیات کلامی مورد استناد فرقه‌ها پرداخته‌اند، و در این راستا از روش‌های تفسیری متنوعی در مواجهه با اندیشه‌ها و تفاسیر جریان‌های فکری و کلامی بهره گرفتند، از این روی تحقیق حاضر با روش توصیفی تحلیل در پی این پاسخ به این سؤال برآمده است که روش‌های تفسیری امامان شیعه در مواجهه با جریان‌های کلامی عصر حضور ائمه(ع) چگونه است؟ مهمترین آن روش‌ها عبارتند بودند از: تفسیر قرآن به قرآن، تفسیر قرآن با سنت پیامبر(ص)، تفسیر قرآن با شأن نزول، تفسیر قرآن با عقل، تفسیر از رهگذر تأویل، تفسیر قرآن با بهره‌گیری از لغت و تفسیر قرآن با بهره‌گیری از قواعد ادبی. این قبیل تلاش های قرآنی آن پاسداران دین اولا؛ بیان گر جایگاه والای تفسیری ایشان نسبت به اندیشمندان معاصر خود می‌باشد و ثانیا؛ نقش بسزای آنان را در فهم روش مند آیات قرآن مبرهن ساخته تا پویندگان معارف قرآنی را بر شیوه های دریافت حقایق آن رهنمون سازد.

کلیدواژه‌ها

مراجع

ـ قرآن کریم. ترجمه: محمد مهدى فولادوند. (1415ق). تهران: دار القرآن الکریم.
ـ نهج البلاغة.  (1378). ترجمه: سیدجعفر شهیدى‏. تهران: شرکت انتشارات علمى و فرهنگى‏ تهران.
ـ نهج البلاغة.  (1414ق). تعلیق: صبحی صالح. محقق: فیض الإسلام. قم: هجرت‏.
ـ ابن بابویه، محمد بن علی.  (1378ق). عیون أخبار الرضا. محقق: مهدى‏ لاجوردى. تهران: نشر جهان.
ـ  ـــــــــــــــــــــــــ.  (1398ق). التوحید. محقق: هاشم‏ حسینى. قم: مؤسسة النشر الإسلامی.
ـ  ـــــــــــــــــــــــــ.  (1403ق). معانی الأخبار. محقق: على اکبر غفارى. قم: جامعه مدرسین.
ـ  ابن‌جوزى، عبدالرحمن بن على.  (1421ق). تلبیس إبلیس. بیروت: دار الفکر.
ـ ابن‌حجر عسقلانی، أحمد بن علی.  (1390ق). لسان المیزان. بیروت: مؤسسة الأعلمی للمطبوعات.
ـ ابن حزم‏ اندلسى، علی بن أحمد بن سعید.  (1416ق‏). الفصل فی الملل و الأهواء و النحل‏. تعلیق: احمد شمس الدین‏. بیروت‏: دار الکتب العلمیه‏.
ـ ابن‏کثیر، اسماعیل بن عمر.  (1419ق). تفسیر القرآن العظیم. بیروت: دار الکتب العلمیة.
ـ ابن‌منظور، محمد بن مکرم.  (1414ق). لسان العرب. مصحح: جمال الدین میر دامادى. بیروت: دار الفکر.‏
ـ ابن هشام، جمال الدین بن یوسف.  (1404ق). مغنى اللبیب. تحقیق: محمد محیی الدین عبد الحمید. قم: منشورات مکتبة آیة الله العظمى المرعشی النجفی.
ـ ابو الحسن اشعرى.  (1400ق). مقالات الإسلامیین و اختلاف المصلین‏‏. آلمانـ ویسبادن: فرانس شتاینر‏.
ـ بخاری، محمد بن اسماعیل.  (1401ق). الصحیح. بیروت: دار الفکر.
ـ برقى، احمد بن محمد بن خالد.  (1371ق). المحاسن‏. قم: دار الکتب الإسلامیة‏‏.
ـ بغدادى‏، عبد القاهر.  (1408ق‏). الفرق بین الفرق و بیان الفرقة الناجیة منهم‏. بیروت: دار الجیل.
ـ بیهقی، احمد بن الحسین بن علی.  (بى‏تا).  السنن الکبرى. بیروت: دار الفکر.
ـ جعفر الرفیعی، سید مجیب جواد.  (بى‏تا). أسباب النزول فی ضوء روایات أهل البیتb. بی‌جا. بی‌نا.
ـ جوادی آملی، عبدالله.  (1378). تسنیم. قم: اسراء‏.
ـ  ـــــــــــــــــــــ.  (1389). قرآن حکیم از منظر امام‏رضا g. قم: اسراء.  
ـ جوهری، اسماعیل بن حماد.  (1407ق). الصحاح. بیروت: دار العلم للملایین.
ـ حاکم نیشابوری، محمد بن عبد الله.  (بى‏تا). المستدرک علی الصحیحین. بیروت: دار الفکر.
ـ حجتی، سید محمد باقر.  (1381). اسباب نزول‏. تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامى‏.
ـ حسکانی، عبید الله بن عبدالله.  (1411ق). شواهد التنزیل. محقق: محمد باقرمحمودى. تهران‏: مجمع إحیاء الثقافة الإسلامیه‏.
ـ حر عاملى، محمد بن حسن‏.  (1409ق). وسائل الشیعة‏. قم‏: مؤسسة آل البیتb.
ـ حکیم، سید محمد باقر.  (1378). علوم قرآنى. مترجم: محمد على لسانى فشارکى. تهران: تبیان‏.
ـ حلبى‏، على اصغر.  (1376). تاریخ علم کلام در ایران و جهان‏. تهران: انتشارات اساطیر‏‏.
ـ حمیرى، عبد الله بن جعفر.  (1413ق). قرب الإسناد‏. قم: مؤسسة آل البیتb.
ـ خزاز رازى، على بن محمد.  (1401ق). کفایة الأثر فی النصّ على الأئمة الإثنی عشر. محقق: عبد اللطیف حسینى کوهکمرى. قم: بیدار.‏
ـ  ــــــــــــــــــــــــــ.  (1382ق). میزان الاعتدال. تحقیق: علی محمد البجاوی. بیروت: دار المعرفة.
ـ راغب اصفهانى، حسین بن محمد.  (1412ق). المفردات فی غریب القرآن. بیروت: دارالعلم.
ـ رجبى، محمود.  (1383). روش تفسیر قرآن‏. قم: پژوهشکده حوزه و دانشگاه‏‏.
ـ رازى، سید مرتضى بن داعى حسنى.  (1364). تبصرة العوام فی معرفة مقالات الانام‏. تهران: انتشارات اساطیر‏.
ـ رستمى، على اکبر.  (1380).‏ آسیب‏ شناسى و روش‏شناسى تفسیر معصومانb. بی‌جا: کتاب مبین.
ـ زبیدی، محمد مرتضى. ‏ (1414ق‏). تاج العروس من جواهر القاموس. محقق: على هلالى و على سیرى. ‏بیروت‏: دارالفکر.‏
ـ سبحانی، جعفر.  (بی‌تا).  بحوث فی الملل و النحل. قم: مؤسسة النشر الإسلامی.
ـ سمعانی، عبدالکریم بن محمد.  (1408ق). الأنساب. تقدیم وتعلیق: عبد الله عمر البارودی. بیروت: دار الجنان.
ـ سید مرتضى، على بن حسین‏.  (1998م‏). الامالی. قاهره‏: دار الفکر العربی‏.‏
ـ  ــــــــــــــــــــــــــــ.  (1405ق). رسائل الشریف المرتضى. قم: دار القرآن الکریم‏.
ـ سیوطی، عبدالرحمن بن ابی بکر.  (1421ق). الإتقان فی علوم القرآن. بیروت: دار الکتاب العربى‏.
ـ شاکر، محمد کاظم.  (1376). روشهاى تأویل قرآن. قم‏: دفتر تبلیغات اسلامى.
ـ  ـــــــــــــــــــ.  (1382). مبانى و روشهاى تفسیرى. قم‏: مرکز جهانى علوم اسلامى‏.‏
ـ شهرستانى، محمد بن عبد الکریم.  (1364). الملل و النحل‏. تحقیق: محمد بدران‏، قم‏: الشریف الرضی.
ـ صدر، سیدمحمد باقر.  (بى‏تا). المدرسة القرآنیة، التفسیر الموضوعی و التفسیر التجزیئی فی القرآن الکریم‏. بیروت: دار التعارف‏‏.
ـ صفار، محمد بن حسن.  (1404ق)‏. بصائر الدرجات فی فضائل آل محمّدn‏. محقق: محسن بن عباسعلى‏کوچه باغى. قم: مکتبة آیة الله المرعشی النجفی‏.
ـ طباطبایی، سید محمدحسین‌.  (1417ق). المیزان فی تفسیر القرآن. قم: دفتر انتشارات اسلامی جامعه مدرسین حوزه علمیه.
 ـ طبرسى، احمد بن على‏.  (1403ق). الإحتجاج على أهل اللجاج‏. مشهد: نشر مرتضى.
ـ طبرسی، فضل بن حسن.  (1372). مجمع البیان فی تفسیر القرآن. تهران: انتشارات ناصرخسرو. 
ـ طوسی، محمد بن حسن.  (1414ق). الأمالی. قم، دار الثقافة.
ـ عبد الجبار، ابو الحسن.  (بی‌تا). متشابه القرآن. قاهره:‏ مکتبة دارالتراث‏.
ـ  ــــــــــــــــــــــ.   (1422). شرح الأصول الخمسة. بیروت: دار احیاء التراث العربی.
ـ عروسی حویزی، عبدعلی بن الجمعة.  (بى‏تا). تفسیر نورالثقلین. قم: انتشارات اسماعیلیان.
ـ عسکرى، حسن بن عبدالله.  (1400ق). الفروق فى اللغة. بیروت: دار الآفاق الجدیدة.
ـ علامه حلى، یوسف بن مطهر.  (1379). نهج الحق و کشف الصدق. ترجمه: علیرضا کهنسال‏. مشهد: عاشوراء‏.
ـ علوى مهر، حسین.  (1381). روشها و گرایشهاى تفسیرى. قم: اسوه.
ـ عیاشى، محمد بن مسعود.  (1380ق). تفسیر العیاشی. مصحح: هاشم رسولى محلاتى. تهران:‏ المطبعة العلمیة‏‏.
ـ غلامی دهقی، علی.  (1387). «مرجئه علل و عوامل پیدایش و گرایش به آن». معرفت. شماره 129. صص: 101 -122.
ـ قاسم پور، محسن.  (بى‏تا). پژوهشى در جریان‏شناسى تفسیر عرفانى. قم: مؤسسة فرهنگى هنرى ثمین.
ـ قاضى عبد الجبار، عبد الجبّار بن احمد.  (1972م‏). المنیة و الأمل. تحقیق: سامى نشار و عصام الدین محمد. اسکندریه: دار المطبوعات الجامعیة‏،
ـ قمی، علی بن ابراهیم.  (1367). تفسیر القمی. تحقیق: سیدطیب موسوی جزایری. قم: دارالکتاب.
 ـ کلینی، محمد بن یعقوب.  (1407ق). الکافی. تصحیح: علی‌اکبر غفاری و محمدآخوندی. تهران: دارالکتب الاسلامیه. 
محمد جعفری، رسول.  (1393). «گونه‌های مواجهه اهل‌بیتb با روایات سایر فرق اسلامی». حدیث و اندیشه. دوره 9. شماره 18. صص:27-51.
ـ محمد جعفری، رسول؛ جلالی، مهدی.  (1393). «نقش اهل بیتb در نقد و تبیین روایات کلامی عامه». تحقیقات علوم قرآن و حدیث. سال یازدهم. شماره 3  (پیاپی 23). صص: 173 – 198.
ـ مرادى‏، محمد.  (1382). امام علىg و قرآن. تهران: هستى نما.
-‏ مرکز الثقافة و المعارف القرآنیة.  (1375ق). علوم القرآن عند المفسرین‏. قم‏: مکتب الاعلام الاسلامى.
ـ مسعودی، على بن حسین.  (1409ق). مروج الذهب و معادن الجوهر. تحقیق: اسعد داغر. قم: دار الهجرة.
ـ مطهرى، مرتضی.  (بی‌تا). مجموعه آثار. تهران‏: انتشارات صدرا.
ـ مفید، محمد بن محمد بن النعمان.  (1414ق). الارشاد فی معرفة حجج الله علی العباد. بیروت: دارالمفید.
ـ  ـــــــــــــــــــــــــــــــــ.   (1413ق، الف). الأمالی. محقق: حسین استاد ولى و على اکبر غفارى. قم‏: کنگره شیخ مفید.
ـ  ـــــــــــــــــــــــــــــــــ.   (1413ق، ب). أوائل المقالات فی المذاهب و المختارات. قم: المؤتمر العالمی للشیخ المفید.
ـ مهریزی، مهدی.  (1389). «روایات تفسیری شیعه، گونه شناسی و حجیت». علوم حدیث. 55. صص: 3 – 36.
 
 

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار