تحلیل رویکرد‌ مسالمت آمیز امام علی(ع) در جنگ‌ ها

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار دانشگاه علوم و معارف قرآن کریم ، دانشکده علوم قرآنی زاهدان، ایران

چکیده

از مهمترین خواسته‌های اسلام برای بشریّت، وجود زندگی مسالمت‌آمیز و نفی خشونت و خونریزی است. امام علی(ع) به عنوان مهمترین شخصیّت اسلامی، با توجه به نقشی که در جنگهای زمان رسول‌اکرم(ص) داشت و در اکثر آنها مهمترین عامل پیروزی سپاه اسلام و شکست دشمن بود و مسائلی که در زمان خلفاء پیش آمد و نیز جنگهای زمان خلافتشان، با این حال، مسالمت در نگاه ایشان چه جایگاهی داشت و رویکرد‌ مسالمت‌آمیز حضرت چگونه توجیه می‌شود؟ کما اینکه عده‌ای از جمله بنی‌امیّه و مخصوصاً معاویه و طرفدارانش، حضرت را متهم به جنگ‌طلبی و آشوبگری می‌کردند. در این پژوهش با روش توصیفی- تحلیلی، نگاه و عملکرد مسالمت‌آمیز حضرت علی(ع) بر مبنای کلام ایشان با تکیه بر نهج البلاغه و منابع تاریخی بررسی و تبیین می‌گردد. از جمله نتایج این تحقیق دستیابی به عملکرد مشفقانه و نگاه مسالمت‌اندیش حضرت در زمان حیات رسول اکرم و بعد از وفات ایشان در تعامل با خلفاء و نیز در مدت حاکمیـّتشان، بر مبنای کتب تاریخی و نهج البلاغه است.

کلیدواژه‌ها


ـ  نهجالبلاغه.(بی‌تا). تحقیق: صبحی‌صالح. قم: مؤسسه‌ دارالهجره.
ـ ابن أبی‌الحدید، عبدالحمید بن هبة الله.(1404ق). شرح نهج البلاغة. محقق: ابراهیم، محمد ابوالفضل. قم: مکتبة آیة الله المرعشی النجفی.
ـ ابن اعثم الکوفى، أبومحمد أحمد.(1991م). الفتوح. تحقیق: على شیرى. بیروت: دارالأضواء.
ـ ابن فارس، أحمد.(1404ق). معجم مقاییس اللّغه. محقق/ مصحح: هارون محمد عبد السلام. قم: مکتب الاعلام الاسلامی.
ـ ابن قتیبه، أبو محمد عبد الله بن مسلم.(1410ق). الإمامة و السیاسة. معروف به تاریخ الخلفا. تحقیق: علی شیری. بیروت: دارالأضواء.
ـ ابن‌کثیر، أبوالفداء اسماعیل بن عمر بن کثیر الدمشقى.(1407ق). البدایة و النهایة. بیروت: دار الفکر.
ـ ابن مزاحم، نصر.(1404ق). وقعة صفین‏. محقق: هارون محمد عبد السلام. قم: مکتبة آیة الله المرعشی النجفی‏.
ـ ابن منظور، محمد بن مکرم.(1414ق). لسان العرب. بیروت: دارالفکر للطباعة و النشر و التوزیع.
ـ ابن میثم، علی بن میثم بحرانی.(1375). شرح نهج البلاغه. ترجمه: قربانعلی محمدی مقدم، علی اصغر نوایی یحیی زاده. مشهد: بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی.
ـ اسلامی، روح الله؛ بهرامی عین القاضی، وحید . (1393). «پدیدارشناسی تکنیک‌های امام علی g برای صلح». جستارهای سیاسی معاصر. سال پنجم . شماره سوم. صص:1 – 17.
ـ امینی، عبدالحسین.(1416ق). الغدیر فی الکتاب والسنه و الادب. قم: مرکز الغدیر للدراسات الاسلامیه. 
ـ بلاذری، احمدبن‌ یحیی بن جابر.(1417ق). انساب الاشراف. تحقیق: سهیل زرکار و ریاض زرکلی. بیروت: دارالفکر.
ـ ثقفی، ابواسحاق ابوالقاسم ابراهیم بن محمد.(1371). الغارات. ترجمه عبدالمحمد آیتی. تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی. سازمان چاپ و انتشارات. 
ـ حُر عاملى، محمد بن حسن.(1409 ق). وسائل الشیعة إلى تحصیل مسائل الشریعة. قم: موسسه آل البیت‏‏.
ـ دهخدا، علی‌اکبر.(1385). فرهنگ متوسط. با نظارت جعفر شهیدی. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
ـ شمس‌الدین، محمدمهدی. (1364). السلم و قضایا الحرب عند الامام علی g دراسه فی نهج‏البلاغه. ترجمه بنیاد نهج‌البلاغه. تهران: بنیاد نهج البلاغه.
ـ شوشتری، نورالله.(1409ق). احقاق الحق و ازهاق الباطل. قم: المکتبه آیة الله المرعشی.
ـ  قائدان، اصغر.(1380). تحلیلی بر مواضع سیاسی علیبن ابیطالبg پس از رحلت پیامبر اکرمn تا قتل عثمان بن عفان. تهران: انتشارات امیرکبیر.
ـ الطبری، أبو جعفر محمد بن جریر.(1387ق). تاریخ الأمم و الملوک (تاریخ الطبری). تحقیق محمد أبو الفضل ابراهیم. بیروت: دار التراث.
ـ لیثى واسطى، على بن محمد.(1376). عیون الحکم و المواعظ. محقق/ مصحح: حسین حسنى بیرجندى. قم‏: دار الحدیث‏‏.
ـ متقی هندی، علاءالدین علی بن حسام.(1405ق). کنزالعمال فی سنن الاقوال والافعال. بیروت: مؤسسه الرساله.
ـ مجلسى، محمد باقر بن محمد تقى‏.(1403ق‏). بحار الأنوار. بیروت: دار إحیاء التراث العربی‏.
ـ محسنی، محمد سالم. (1400). «شرایط صلح از دیدگاه امام علی g». پژوهشنامه علوی. شهریور 1400. دوره12.  شماره 23. صص:277 – 290.
ـ محمدی ری شهری، محمد.(۱۳۹۰). سیاست‏نامه امام علیg. ترجمه مهدی مهریزی. قم: مؤسسه علمی فرهنگی دارالحدیث.
ـ مسعودی، أبو الحسن على بن الحسین.(1374). مروج الذهب و معادن الجوهر. ترجمه ابوالقاسم پاینده. تهران: انتشارات علمى و فرهنگى.
ـ مفید، محمد بن محمد.(1413 ق). الإرشاد فی معرفة حجج الله على العباد. قم: کنگره شیخ مفید.‏
ـ مکارم شیرازى، ناصر و همکاران. (1386). پیام امام‏. تهران: دار‌الکتب الاسلامیة.
ـ ملاشاهی زارع، عیسی؛ امین ناجی، محمدهادی؛ میردامادی، سید محمد. (1397). «صلح گرایی امام علی g نقد و بررسی(با تکیه بر نهج البلاغه)». پژوهش های نهج البلاغه. شماره 58 . دوره 17. صص:151 – 170.
ـ یعقوبى، احمد بن أبى یعقوب بن جعفر.( بی‌تا). تاریخ الیعقوبى. بیروت: دار صادر.
ـ یوسف، نورالدین علی. (1423ق). «حرب و السلم فی فکر الامام علی g». آفاق الحضاره الاسلامیه. شماره‌ 10. صص:87 – 114.